Experimenten met proza/poëzie en gender

Wintertuin Chapbooks is een serie uitgaven gekoppeld aan ontwikkeltrajecten voor schrijvers. Onlangs verscheen Blijf de kou wegstrijken van Chris Lomans. Het gaat over een groep mensen die een lichaam vindt aan de rand van een bevroren zee. De leden van de groep besluiten ervoor te zorgen. De tekst over dit gebeuren lijkt op proza, maar zoals bij poëzie bepaalt de schrijver de lengte van de regels en niet de zetter, zodat een blok tekst verschijnt. Het ritme is belangrijk. Er zijn geen metaforen. Een jij-figuur ‘kijkt uit over het grijze wateroppervlak.’ De lezer wordt verrast door het lidwoord; hij verwacht een onbepaald lidwoord. Het gaat zo verder:

Achter je stroomt licht uit de ramen van het
gebouw. Je schaduw komt tot aan het ijs. Langs
de helling van de duin loop je naar beneden.
De resten van schelpdieren knarsen onder je
voeten. Je zet een stap op het ijs. En nog een.
Onbeweeglijk. Het had net zo goed steen kunnen
zijn. Alles bestaat uit grijstinten. Je huid net een
lichtere tint dan de bewolkte lucht. Het lukt je
niet de voeten goed op te tillen. Een schrapend
geluid als ze over het ijs slepen. Je zet één voet
voor de andere en loopt naar de horizon.

De afbrekingen lijken willekeurig, maar ze worden bepaald door de bladspiegel.

In het vervolg lezen we over een tocht op het ijs. Het is een droomachtig gebeuren. De jij-figuur vindt een naakt lichaam dat langzaam naar boven drijft door het ijs. De jij wil op het lichaam liggen. Na een witte pagina met alleen vier streepjes in een kwart cirkel volgt een prozatekst, die vertelt hoe een gemeenschap voor een lichaam moet zorgen, dat ‘in de hut in het bos naast het dorp’ ligt. Alweer bepaalde lidwoorden. De gemeenschap bestaat uit vissers. Ze dragen het lichaam naar de trap van het dorpshuis. Daarna dragen vier mensen de baar met het lichaam om het dorp heen, langs de zee. Uiteindelijk dragen ze het lichaam weer naar de hut. ‘Over een paar dagen zal het op precies dezelfde manier weer gebeuren.’

Het is een ritueel. In een aantekening achter in de bundel vertelt Chris Lomans hoe ‘hen’ aan het beeld komt.
Het Nederlands kent sinds kort een genderneutraal voornaamwoord, wellicht overgenomen uit het Zweeds. Naast ‘hij’ en ‘zij’ is er nu een derde, genderneutrale optie: ‘hen’. Hen past niet in de hokjes man of vrouw: een non-binaire gender.

Chris Lomans (1994) is schrijver, muzikant en programmamaker bij Perdu. Hen studeerde in 2017 af aan Creative Writing ArtEZ met de experimentele novelle ‘Een mensvormig gat’, waarin hen het poëtische en het prozaïsche probeert te laten versmelten, een ontwikkeling die samenvalt met de manier waarop een fictieve stad wordt heroverd door de natuur. Op https://www.notulenvanhetonzichtbare.nl/notulen/chapbook-blijf-de-kou-wegstrijken/ staat een interview met hen over de totstandkoming van dit boek.

Het wegdragen van een lichaam heeft Lomans van marwin vos die zich afvroeg ‘hoe het zou zijn als de in veel opzichten onzichtbaar gebleven slachtoffers van seksueel geweld in een processie zouden worden rond gedragen.’

In blokteksten die de prozateksten afwisselen, worden expliciet erotische handelingen beschreven: ‘Ze draait je op je rug en trekt / je jurk omhoog. Kust jouw buik. Haar / handen glijden naar je borsten. Ze / zoekt met haar tong je tepels op.’ In deze teksten onderzoekt hen hun seksualiteit. ‘‘Ervaar je mij als een man als je me af – / trekt?’ Vraag je. Met haar duim streelt ze je jukbeen.’

De relatie tussen beide soorten tekst is de neiging tot ritualiteit en vloeibaarheid. Zelf krijg ik al lezend vaak het gevoel dat ik in een fantasy-film zit. Er gebeuren wonderlijke dingen zoals het zich uitbreiden van het ijs. Het dorp wordt bedekt met een meter ijs, maar het zal wel weer smelten. De jij-figuur depersonaliseert, ziet zichzelf van boven af uit een kilometers diep gat in de grond klimmen. Onrust en verwarring heersen. De jij moet denken aan de film over een transgender, The Danish girl, en haat de zachtheid en zoetsappigheid van de filmfiguur, maar vindt het tegelijkertijd ontzettend mooi. Er zijn allerlei dromen, ook de bekende school-dromen, waarin een rooster zoek is. Je zit op kantoor en plotseling was je in Venetië, dat geëvacueerd werd.

Beide soorten tekst lijken één grote metafoor voor vervloeiing, voor de overgang in een nieuwe situatie. Het lichaam wordt tenslotte het ijs opgedragen, de kou wordt weggestreken en het lichaam zakt in het ijs, ‘Tot het is opgenomen.’ In het begin dreef het naar boven. Hen heeft afgerekend met een diep in hen levend complex van gevoelens.

De urgentie van het geschrevene is duidelijk, maar de vraag is wat het met de lezer doet.

Remco Ekkers

Chris Lomans – Blijf de kou wegstrijken, Wintertuin Uitgeverij. Geen paginanummers.