‘Hoe rechtvaardig je de doden?’

Vorig jaar werd Wij slaven van Suriname, een boek van Anton de Kom uit 1934, uitgeroepen tot het beste non-fictie boek van het jaar. Het boek kwam weer in de belangstelling te staan nadat De Kom was opgenomen in de herziene Canon van de Nederlandse geschiedenis. De Kom streed tegen koloniale uitbuiting door de Nederlanders en voor sociale rechtvaardigheid, maar hij werd gevangen gezet in Fort Zeelandia en verbannen naar Nederland. In de oorlog zat De Kom bij het verzet, maar hij werd in 1944 opgepakt. Hij stierf een paar dagen voor de bevrijding in een concentratiekamp.

Dankzij deze hernieuwde belangstelling herdrukte uitgeverij Prometheus De man van veel, een biografische roman over De Kom uit 2013 van Karin Amatmoekrim. Deze uitgave wordt voorafgegaan door een voorwoord van Astrid H. Roemer die het ‘edele activisme’ van De Kom bewondert omdat hij geen onderscheid maakte op grond van fysieke kenmerken of afkomst.

Amatmoekrim laat de Tweede Wereldoorlog buiten beschouwing, al zijn de voorboden ervan al wel dreigend aanwezig. De roman begint als Anton de Kom in 1939 gedwongen wordt opgenomen in een gesticht in Scheveningen. Zijn Nederlandse vrouw is bang voor hem geworden, evenals zijn kinderen. De werkeloosheid, de spoken uit het recente verleden en de constante aanwezigheid van de geheime dienst die hem in de gaten houdt zorgen ervoor dat De Kom is doorgedraaid.

Het is een mooie constructie die Amatmoekrim gekozen heeft, want juist het leven in het gesticht met zijn dagelijkse routine zorgt ervoor dat de overspannen hersenen van De Kom weer tot rust komen. In de paar maanden die hij daar zit, lijkt het of hij kan verwerken wat er voorgevallen is. Dat gebeurt in gesprekken met andere patiënten, met de arts en wordt ook in gang gezet omdat hij weer begint te schrijven.

Het lastigst voor De Kom is het besef dat zijn strijd voor meer rechtvaardigheid van arbeiders in Suriname heeft gezorgd voor een opstand die bloedig is neergeslagen. ‘Hoe rechtvaardig je de doden?’ En hoe lastig is het om aan een arts in Nederland inzichtelijk te maken dat die strijd toch noodzakelijk was. Amatmoekrim heeft Anton de Kom niet alleen neergezet als de held die hij voor veel Surinamers is, maar ook als een tobbend mens die weet dat hij zijn gezin soms moest opofferen voor een hoger ideaal. Haar portret van De Kom levert een geloofwaardig romanpersonage op van wie je meer zou willen weten.

Coen Peppelenbos

Karin Amatmoekrim – De man van veel. Met een woord vooraf van Astrid H. Roemer. Prometheus, Amsterdam. 270 blz. € 19,99.

Deze recensie verscheen eerder in de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden op 5 maart 2021.

Lees ook de recensie van Miriam Piters over dit boek.