Een vastgelopen kind

In haar nieuwe roman beschrijft Yolanda Entius een dwangmatige verliefdheid die ze zelf heeft gekend. Autofictie dus. Nu put iedere schrijver uit haar/zijn eigen leven (je moet het immers altijd met je eigen brein doen), maar niet alles wat doorleefd is, levert een even goed verhaal op dat op eigen benen kan staan. Niet ik kan het echter prima stellen zonder kennis van de autobiografische achtergrond van de auteur.

De jonge toneelstudente Lena raakt waanzinnig verliefd op de charismatische, gulle, bourgondische, gevestigde acteur Dimitri als ze een project met hem uitvoert. Hij is een flamboyante man die ze niet alleen bewondert om zijn acteerkwaliteiten, maar ook om zijn vitaliteit. Als een gansje loopt ze achter hem aan: ze bewondert alles wat hij doet, ziet hem als lichtend voorbeeld. Het is veelzeggend dat het een obsessionele verliefdheid is op een onbereikbare man (want getrouwd en veel ouder). Ze kan zich niet voorstellen dat er een relatie zal ontstaan. Maar Dimitri geeft haar wel het gevoel dat ze ertoe doet. Hij vindt haar bijzonder, zegt dat ze moet gaan schrijven in plaats van toneelspelen. Hij is alles wat haar vader niet voor haar is.

Aha, denk je dan, we hebben hier dus te maken met een klassieke Vatersuche. En ja, Lena projecteert wat ze gemist heeft in haar relatie met haar vader op de charmante Dimitri. Maar de nieuwe roman Niet ik van Yolanda Entius is niet te reduceren tot een klassieke zoektocht naar de vader. Het draait veeleer om Lena’s ontwikkeling als vrouw, langs diverse stadia waarin ze al opgroeiend is gevormd. Daar zitten afschuwelijke momenten bij, vooral in haar vroege jeugd met de oppas. Gebeurtenissen die een kind vreselijk beschadigen, maar Lena beschrijft ze vrij sec. Alsof ze haar niet raken, alsof ze er bijna niet toedoen. Ze dragen echter wel bij aan haar gevoel van machteloosheid: hoe moet ze zijn als meisje, als vrouw? Wat mag wel en wat niet? Zijn het spelletjes die de jongens en mannen met haar spelen? Is seks datgene wat ze ziet in de pornoblaadjes die ze vindt in de kamer van haar ouders? Wat is liefde? Hoort bij verliefd zijn per definitie seks?

En wat te doen met die eeuwig opstekende schaamte als het over Dimitri gaat, terwijl er helemaal niets is voorgevallen: ‘valse, egoïstische, verlammende, afschuwelijke schaamte. Gezien willen worden, weg willen kruipen, onderduiken. Er was er maar één op de wereld en dat was hij en er was er maar één die hij moest zien en dat was ik.’ Iedere keer als ze Dimitri weer ziet, ook jaren na haar opleiding, raakt ze van slag. Keer op keer hoopt ze van dat hunkerende gevoel af te komen. Dit verhaal is Lena’s manier om er een punt achter te zetten, om zichzelf haar schaamte te gunnen.

Het verhaal verloopt langs twee tijdslijnen die diametraal tegenover elkaar staan. Er is de lijn over Dimitri, die chronologisch vooruit gaat in de tijd en er is de lijn van Lena’s seksuele ontplooiing die teruggaat in de tijd. Deze compositie bezorgt je het gevoel samen ergens vandaan te komen en samen ergens naar op weg te zijn. Met het doel om afstand te nemen van het gevoel overgeleverd te zijn aan rollen die anderen je opdringen en aan gevoelens die er niet zouden mogen zijn, zoals een gevoel van schaamte. Yolanda Entius beschrijft ingetogen wat het betekent om als meisje op te groeien in een wereld vol oordelen over hoe een vrouw zich hoort te gedragen. Niet ik gaat het gevecht aan met de gevoelens van schuld en schaamte die Lena als kind lieten vastlopen, zonder een peepshow van de ziel van Entius te worden.

Miriam Piters

Yolanda Entius – Niet ik. Van Oorschot, Amsterdam. 234 blz. € 20,-.