Dichter na oorlogstijd

Wat moet je als dichter als de buitenwereld steeds vasthoudender je eigen universum binnendringt? Dan trek je een onneembare verdedigingswal op. En als vervolgens ‘onneembaar’ een nogal rekkelijk begrip blijkt, kun je de onwelkome werkelijkheid eerst eens goed van repliek proberen te dienen, om je er vervolgens, als een burgemeester in oorlogstijd, misschien toch maar naar te schikken. En als dan, tenslotte, heel die wrede buitenwereld het dichterlijk universum overwoekert en verstikt, dan kun je nog slechts de archeologen van over tweeduizend jaar terwille zijn, door hen de gelegenheid te gunnen verkeerde conclusies te trekken.

De nieuwe dichtbundel van Rob Schouten heet Dit moet dus de werkelijkheid zijn en de titel verwoordt al meteen de voorzichtige verbazing bij een eerste confrontatie met die buitenwereld. De bundel bevat daartoe een aantal vriendelijke gedichten over kleine dingen waarover een dichter zich zoal verwondert.

Tattoo

Inktzuster met je aarsgewei
die stevige scheet uit je reet,
hoe lieflijk was je zonder
en hoe ontluisterend met.

Maar je wilde net als ik
iets krachtigs zeggen zuster,
iets van jezelf uitdrukken,
gelijk de psalmist.

Dus trilt mijn hart van uw ge-ik
dat de haters beschaamt
omdat gij het zijt
een wijfje met gewei.

Ondanks de wat ruwe toon is het een zachtaardig gedicht waarin de ik-figuur zich, na de eerste schrik, realiseert dat er meer overeenkomsten zijn tussen een dichter en een getatoeëerd meisje, dan hij zich ooit realiseerde. Het is de inkt. Het is de expressie. En ten langen leste is het het onbegrip van het publiek, dat soms een gedicht kan afwijzen als ware het een aarsgewei. Hij erkent het meisje al vanaf het eerste woord als ‘zuster’, dus als aan het eind van die strofe het woord ‘ontluisterend’ valt, is de verbintenis al daar. Zij is ontluisterend als onwelgevallige poëzie.

Met een poëticaal gedicht als ‘Tattoo’ zit de bundel nog erg in het hoofd van de dichter. Maar buiten klopt de wereld tegen de ramen. Al in het openingsgedicht vallen woorden als ‘brexit’, ‘trump’ en ‘boreale wereld’. Maar dat gedicht heet niet voor niets ‘Innocent’; de bundel wil zich eerst nog in alle onschuld voor die begrippen afsluiten. Ze vormen een ‘nietszeggend springliedje’.

Intussen realiseert de dichter zich in het gedicht ‘Het dure schrijverschap’ (openingsregel ‘Ik ben die hele oorlog misgelopen’ – Schouten is van 1954) dat het hem allemaal wel erg zorgeloos is vergaan. Hij hunkert naar echte tegenslagen, die zijn leven wat meer kleur zouden geven en de lezer weet: vrees niet, het komt eraan.
En inderdaad, niet gespeend van enig cynisme vormt zich op enig moment dit sonnet:

De kroon op de schepping

Ik kijk corona want er is niks anders.
Maken wij ook wat mee; ik dacht al zonder
gebeurtenis te moeten sterven maar
gelukkig zie ik artsen en agenten.

Nu wordt onwennigheid van ons gevraagd,
onhandig wandelen, slordige maskers;
het wordt ons vreselijk vlug bijgebracht
als koekhappen op het kinderpartijtje.

Sommigen huilen van de spanning maar
als je goed luistert gaat het straks vanzelf
zoals ook onrecht went en onheilspellers.

Vreemd hoe amorf we zijn, een soort amoeben,
we zwellen maar en slinken naargelang
op een niet serieus te nemen aarde.

Corona als spel, tot vermaak van een generatie die tot op heden niets heeft meegemaakt. Goed, het is even wennen aan de spelregels, maar dat zijn problemen van voorbijgaande aard. Corona, de ‘kroon’ uit de titel van het gedicht, staat dan misschien niet op de gehele schepping, maar dan toch zeker op het weinig enerverende leven van de ik-figuur. Het hierop volgende gedicht wandelt door een verlaten Amsterdam. De ik-figuur mag nog slechts gemondmaskerd op straat of in een holle trein. ‘We moeten uitgestorven doen’ is de onherroepelijke constatering. En waarvoor? Om eeuwen later teruggevonden te worden.

Pompejisch

Teakhouten tafel met een pijpje Jupiler
en Zes moderne Turkse dichters,
vier twintig-euro-bankbiljetten (voor de werkster?)
op een schaal walnoten en wasknijpers.
Een bril type BHM B000294 47-18ZW
naast ASUS ‘In search of incredible’
met schermafbeelding van Noord-Spaanse kust
‘Ontvang nauwkeurige volksgezondheidsberichten’.
Alles om mee te geven in het dodenrijk?

Rob, naam van een onbekende martelaar
onder president Rutte, ca. 2000 na Chr.
‘He was despised and rejected of men’,
feestdag 22 februari.

Het is geen verkeerd einde voor iemand die ‘die hele oorlog misgelopen’ is. Wie postuum nog iets bijzonders toegedicht wordt, verdient het eeuwig leven. En dat maakt Dit moet dus de werkelijkheid zijn niet alleen tot een heel goede, maar ook nog tamelijk geruststellende bundel.

Jan de Jong

Rob Schouten – Dit moet dus de werkelijkheid zijn. Arbeiderspers, Amsterdam/Antwerpen. 72 blz. € 18,99.