Tussen de hoeden

Hoe je de debuutroman Bik van Cor Gout (jarenlang de drijvende kracht achter het tijdschrift Extaze) moet typeren is lastig. Het boek behandelt het leven van Bik, zoon van een Haagse hoedenwinkeleigenaar. Voor een echte biografie – want de hoedenwinkel bestond echt onder de naam Bik in het centrum van Den Haag – zijn veel passages te fictioneel. Aan de andere kant worden de meer fictieve stukken vergezeld van lange stukken waarin de geschiedenis, met name de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog, van nadere context voorzien. Voetnoten, foto’s en brieven benadrukken het non-fictie-element. Laten we Bik daarom maar scharen onder de documentaire romans, opdat het beestje een naam heeft.

Een groot deel van Bik speelt zich af in 1937 in Berlijn. Naast de feiten die Gout door zijn verhaal mengt, lezen we ook de amoureuze avonturen van de jonge Bik die verliefd is op de Duitse Irmina. Als hij zich op een dag volledig in het nieuw steekt en daarbij ook nog zijn haren en nagels laat verzorgen lijkt er niet alleen uiterlijk maar ook innerlijk een nieuwe man te zijn opgestaan. De nieuwe verschijning valt in ieder geval in goede aarde bij Irmina en het helpt waarschijnlijk ook bij de zoektocht naar een baan in de auto-industrie. Alhoewel de liefde bloeit, blijft er toch een bepaalde afstand bestaan omdat Irmina ook nog omgaat met een wat oudere man die als een soort suikeroom voor haar is. Een echte carrière bouwt Bik ook niet op. Als hij aan het begin van de oorlog teruggaat naar de hoedenwinkel van zijn vader dan wordt hem door de Duitsers gevraagd of hij hun vertrouwensman in Den Haag wil worden.

Wist Bik wat het werkwoord ‘beobachten’ betekende? Ja? Mooi! Want dat was wat hij de komende tijd moest doen. Mensen in de gaten houden, de weerzin tegen het Duitse gezag van hun gezichten aflezen, daar opduiken waar onvrede met het Duitse gezag heerste, waar verzet in de kiem aanwezig leek te zijn.

Gout laat een paar flarden zien van het leven van Bik in de oorlog en springt gemakkelijk een paar jaren verder naar 1947. De vader van Bik, die ook werkte voor de Duitsers, wordt wel opgepakt, maar Bik zelf is geen schim meer van de man die hij in 1937 was en leidt een beetje aan paranoïde denkbeelden. De idealen zijn verdwenen, de weg naar zijn oude geliefde lijkt afgesloten. We volgen Bik als een wat zonderlinge figuur die in de hoedenwinkel van zijn vader blijft wonen, zijn zus Jo bestiert de winkel vooral en bewoont een ander gedeelte van het huis. Uiteindelijk gaat iedereen dood.

Wat Gout vooral laat zien is hoe een individu tussen de raderen van de geschiedenis geplet wordt. Een leven dat bestaat uit een mislukte liefde en een verkeerde afslag, waarna je nog het grootste deel van dat leven moet zoetbrengen. Verwacht bij Gout geen melodrama, hij houdt zich aan de feiten. De lezer mag de verbindende lijnen tussen de punten in de geschiedenis leggen en zijn eigen emoties eraan toevoegen. Bik is binnen het Nederlandse literatuurlandschap een volstrekt uniek werk.

Coen Peppelenbos

Cor Gout – Bik. In de Knipscheer, Haarlem. 168 blz. € 23,50.