Verbannen door verboden kennis

Eerder werd op Tzum de verhalenbundel Zwart (2018) besproken: verhalen, essays en beschouwingen van Afro-Europese schrijvers uit Nederland en Vlaanderen, die Vamba Sherif samenstelde met Ebissé Rouw. Echo’s van het belang van die bundel, klinken door in het autobiografische boek Ongekende liefde. Sherif schreef het voor zijn tienjarige dochter, als een lange brief. Zij vroeg hem het leven van haar oma en zijn jeugd in West-Afrika op te tekenen.

Om maar meteen met de deur in huis te vallen: Ongekende liefde is een prachtig boek. Een indrukwekkend verhaal over hoe de Liberiaans-Nederlandse schrijver in Nederland belandde en daar de aanstaande moeder van zijn dochter ontmoette. Een trots verhaal ook, met enige gedragenheid geschreven maar steeds precies en mooi geformuleerd. Sherif beschrijft uitgebreid zijn gelukkige kindertijd in Liberia, de wijdvertakte familie en de West-Afrikaanse cultuur waarin hij opgroeit. In zijn vooraanstaande familie van geestelijk leiders en wetenschappers hebben vrouwen een belangrijke plaats: zijn moeder, oma en tantes spelen een cruciale rol in de samenleving.

Door het leven van jullie oma met jullie te delen, door verhalen uit haar wereld te vertellen, probeer ik mijn afkomst in jullie slaapkamer, jullie wereld te brengen. Probeer ik mijn wereld en die van jullie oma, mijn verleden en dromen met jullie te verbinden

Een hoge inzet: Sherif probeert in de opvoeding van zijn kinderen steeds een middenweg te vinden tussen de waarden van zijn eigen cultuur en die van zijn Nederlandse vrouw.

Die zoektocht naar wat mensen, culturen en religies bindt, is een rode draad in Sherifs verhaal. ‘Van hem leerde ik, meer dan wie ook, hoe alle kennis van de wereld met elkaar verbonden is, hoe alle geloven in essentie hetzelfde zijn’, zegt hij over Alhaji Ansumana Dukuly, de geleerde broer van zijn oma. De zoektocht naar kennis is een tweede rode draad. Een zoektocht die de jonge Vamba ook zal tekenen voor het leven: doordat hij zo verlangt naar kennis en graag leest, verschaft hij zich stiekem toegang tot een verboden kamer met het handgeschreven familiearchief. Als dit ontdekt wordt, wekt dat de toorn van de familie en wordt hij verbannen naar Koeweit, waar een broer en wat neven wonen. Als Adam en Eva verbannen uit het paradijs door te snoepen van de boom van kennis.

Ondanks dat hij nu gescheiden is van zijn geliefde moeder en oma, breekt er in Koeweit toch ook een fijne tijd aan. Hij gaat naar een internationale school en verdient geld door samen met een schoolvriend foto’s van bekende sterren te verkopen in een straatwinkeltje. Daar komen ze ook voor het eerst in aanraking met meisjes. Maar ook hier wordt de schijnbare idylle verstoord: Sadam Hussein valt Koeweit binnen en de eerste Golfoorlog breekt uit. Vamba vlucht met zijn broer en neven, verscholen in een busje. Een bloedstollende en gevaarlijke vlucht door het zuiden van Irak naar Jordanië. Terug naar Liberia kunnen ze niet meer, want daar is inmiddels een bloedige burgeroorlog uitgebarsten, die zijn moeder het leven zal kosten.

Vamba Sherif debuteerde in 1999 in het Engels met Het land van de vaders. Die roman handelt over de geschiedenis van het land Liberia, dat na de afschaffing van de slavernij gesticht werd door ex-slaafgemaakte mensen uit de VS. Ook in Ongekende liefde zit veel geschiedenis van Liberia en andere West-Afrikaanse landen als Sierra Leone en Guinee. Boeiend om te lezen over de volkeren van West-Afrika die een gemeenschappelijke oorsprong deelden in de legendarische Foningama, een van de bevelhebbers van Sundiata, de eerste koning van Mali.

Het ontbreken van dit historisch besef van verbondenheid van volkeren binnen de Liberiaanse samenleving, deze onwetendheid, zou bijdragen aan een burgeroorlog waarin mensen met een gemeenschappelijk verleden zich tegen elkaar keerden

Waar hebben we dat vaker gehoord, gebrek aan historisch besef? Ook de uiteindelijke aankomst in Nederland, het verblijf in asielzoekerscentra en de langzame integratie in de Nederlandse samenleving, confronteren Sherif met onwetendheid.

En dat thuishoren in een taal bleek niet alleen afhankelijk van het leren van de grammaticale regels, maar ook van hoe het gastland dat gevoel van thuishoren bij je opriep. Ik was nog niet klaar om me je moedertaal eigen te maken omdat je moederland aarzelde om me te ontvangen en me soms met argwaan bekeek, alsof het vluchteling-zijn gelijkstond met niet welkom zijn.

Sherif blijft positief, onder andere door zich onder te dompelen in de wereld van de boeken, van de literatuur. En door zelf te schrijven. Eerst in het Engels, daarna ook in het Nederlands. Zo ontmoet hij zijn toekomstige vrouw. Dan kan het gevoel van thuishoren dat hij zolang kwijt was weer langzamerhand wortelschieten. En zo laat dit boek je niet alleen achter met respect voor deze krachtige schrijver, maar ook met een warm gevoel van liefde en verbondenheid, dat we in deze tijden van polarisatie goed kunnen gebruiken.

Martijn Nicolaas

Vamba Sherif – Ongekende liefde. De Geus, Amsterdam. 252 blz. € 20,00.