Hoe kom je van je kriebel af

Een gedesillusioneerde oud-militair met gevoel voor humor en een niet te blussen geilheid, een reumatische oudere zus, bij wie hij inwoont en met wie hij samen een uitgeverijtje probeert draaiende te houden, een onbereikbare liefde, die het bed deelt met elke man die haar aanspreekt en dus niet te vangen is voor de kapitein b.d.. Een veelbelovend uitgangspunt voor een roman, moet Arnold Jansen op de Haar gedacht hebben, over wiens leven Schurft gaat, zijn derde roman.

Het begint allemaal wat traag met uitleg over wat schurft inhoudt en hoe fraai de Engelse countryside is, maar al snel verandert dat in een draaikolk van persoonlijke belevenissen, name-dropping, meningen, associaties en herinneringen. Een tamelijk chaotische, onaantrekkelijk vormgegeven, maar vermakelijke autobiografie met het predicaat roman als schaamlap.

Autofictie mag zich in een grote belangstelling verheugen. Je schrijft een realistisch persoonlijk verhaal en waar de werkelijkheid wat tegenvalt, doop je je kwast in de bus met fictie. Het lijkt er op dat Arnold Jansen op de Haar, die eerder de romans Tuzla en Engel schreef, respectievelijk over zijn afscheid van het leger en zijn afscheid van Arnhem, die fictie nauwelijks nodig heeft. Zijn boek leest als het verhaal van een oud-militair met een vrolijke dronk, die in de kroeg zijn mieterse belevenissen vertelt, gelardeerd met ouwe jongens-grappen, waardoor iedereen aan zijn lippen hangt en af en toe onder de tafel ligt van het lachen.

Toch klinkt er ook wel bitterheid door in Op de Haars vertelling. Jarenlang verzorgde hij, formeel dus de fictieve Arnold, wiens leven langs exact dezelfde lijnen verloopt als die van de schrijver, zijn oude moedertje. Van een lekker losbandig liefdesleven kwam daardoor niets terecht, maar nu moeder er niet meer is en hij helemaal buiten zinnen is van de excentrieke Fidelia Rijnwoud, consequent Lizzy genoemd, blijkt zij niet alleen hem, maar ook tal van andere mannen aan het lijntje te houden.

Geldnood bracht hem op het idee zijn zus Bernadette, door hem Dot genoemd, te gaan bijstaan met haar Engelse uitgeverijtje. Eerst een paar jaar in Londen, later in het kleine Malmesbury, waar het leven rustiger en ook goedkoper is. Als schrijver heb je zo meteen een uitgever die geen lastige vragen stelt. Maar Lizzy verblijft ondertussen in Nederland en tussen Dot en Lizzy wil het ook maar niet boteren. Arnold heeft het er maar moeilijk mee.

Soms lijkt het of ik voor een van hen moet kiezen. Maar ik ga niet kiezen. Dot maakt mogelijk dat ik dit schrijf. Zij is de trouwste persoon ter wereld. Lizzy maakt ook mogelijk dat ik dit schrijf. Zij is de meest ontrouwe persoon ter wereld. Dot laat me het leven zien, het overzicht, van een afstand, hoe de dingen in elkaar steken. Lizzy laat me, in een flits, het leven voelen.

Holland Park Press, de uitgever van Schurft en Op de Haars eerdere boeken, maar ook van andere schrijvers, die elders zijn afgewezen, wordt zo zelf onderdeel van de roman. Het leven van een uitgever is niet gemakkelijk, zo blijkt telkens weer, zelfs leven in Engeland vraagt al heel veel aanpassingsvermogen van een Nederlander met gefnuikte ambities en een seksueel onverzadigbare vriendin, die echter meer oog lijkt te hebben voor een asielzoeker die tegenover haar huis woont, maar Arnold en nog een rij paarlustige mannen graag achter de hand houdt.

Schurft, de irritante kriebelkwaal waar je haast niet meer vanaf komt, is in Schurft de roman een vage klacht op de achtergrond, die aangeeft dat er kennelijk meer relaties bestaan dan er aan het licht komen. Wie deed en doet het met wie en wie heeft wie besmet? Bovendien: hoe kom je af van alle steeds opnieuw opduikende twijfels en onzekerheden.

Arnold op de Haar haalt ontzettend veel overhoop, alles wat de kapitein b.d. invalt aan oude ergernissen, maffe grappen, herinneringen aan dubieuze zakelijke contacten, persoonlijke wankelingen en weifelingen gooit hij er uit. Dat maakt Schurft tot een absurdistisch geheel, dat wel wat wegheeft van de kluchtige J. Kessels-romans van P. F. Thomése. Er valt dus veel te grinniken in dit, ondanks de soms storende wijdlopigheid en geregeld alle kanten uitschietende gedachtesprongen, vlot leesbare boek.

Wie een voormalig militair kent, zal het type Arnold snel herkennen. De door de jaren zwaar en wanhopig geworden man, die het maken van liefst incorrecte makkergrappen nooit heeft afgeleerd onder het motto kijk mij eens durven. Vergetend dat de tijd niet stilstaat en gemiste kansen onreparabel zijn. Sensitivity-readers zouden een hele kluif hebben aan Op de Haars proza, waarin onder anderen vrouwen, homo’s, asielzoekers en slechtzienden worden benoemd in erg belegen aandoende kazernetermen. Zijn weerzin tegen het kleinsteedse Arnhem deelt hij met Marcel van Roosmalen.

In curieuze filmpjes op YouTube – sociale media kunnen het verschil maken, nietwaar – sprak Jansen op de Haar al verschillende malen over de komst van Schurft. Het voortbestaan van de uitgeverij zou er zo maar van af kunnen hangen, moeten we begrijpen. Dat wordt nog spannend.

André Keikes

Arnold Jansen op de Haar – Schurft. Holland Park Press, Malmesbury. 336 blz. € 19,50.