Heroïsche reizen en grandioze mislukkingen

Wie denkt dat Antarctica nog een van de plekken op aarde is waar je als mens in totale afzondering kunt rondlopen, weet na het lezen van Niemandsland wel beter. Jaarlijks bezoeken zo’n 55.000 toeristen in grote cruiseschepen de Zuidpool. Adwin de Kluyver is er daar een van al komt hij via een ouderwetse driemaster aangevaren, waarbij hij ook nog moet meehelpen aan dek. Voor de rest moet hij zich voegen naar de regels die opgesteld zijn voor toeristen. Alleen met een gids kun je rondlopen. ‘Een wandeltocht heeft verrassend veel weg van een dag begeleid verlof vanuit een tbs-kliniek.’

Na het succesvolle boek Het gedroomde Noorden richt De Kluyver zijn blik naar het zuiden. Niemandsland is opgedeeld in korte hoofdstukken die steeds een aspect behandelen van de ontdekkingstochten naar de Zuidpool, de aanwezige fauna en de mensen die hun stempel op de geschiedenis hebben gezet. Heroïsche reizen en grandioze mislukkingen. Daartussendoor vermengt De Kluyver zijn eigen reisnotities met die van de Japanse ontdekkingsreiziger Nobu Shirase. Naast Roald Amundsen en Robert Falcon Scott ondernam ook Shirase een dappere poging om de Zuidpool te bereiken, maar veel verder dan de periferie is hij niet gekomen. Hij groeide uit tot een tragische held die op het eind van zijn leven, toen hij eindelijk de schulden van de expeditiekosten had afbetaald, moest toegeven dat zijn toch eigenlijk een debacle was.

De Kluyver weet de informatie smakelijk te verpakken, zodat je blijft doorlezen. De verhalen hebben soms gruwelijke kanten. De manieren waarop vroeger pinguïns doodgeknuppeld werden, walvissen geschoten werden en sledehonden gedood werden voor voedsel zijn huiveringwekkend. Aan de andere kant is een hedendaagse foto van een aantal toeristen op een rijtje die allemaal hetzelfde plaatje willen schieten van een poserende, kleine pinguïn wel koddig. Tegelijkertijd is het een intens triest beeld, want de ‘homo toeristicus’ hoort niet echt thuis op Antarctica.

Niemandsland is een ironische titel, niet alleen vanwege de toeristen, maar ook omdat veel landen een claim proberen te leggen op dit werelddeel. Nu is het enorme gebied nog vrij voor wetenschappers, maar het verdrag dat die status heeft vastgelegd, loopt af in 2048. Dat menselijke machtsvertoon is ridicuul, beseft De Kluyver als hij naar een rotspartij kijkt die al miljoenen jaren bestaat. ‘Wanneer onze soort is uitgestorven – met de gesmolten ijskappen als onze erfenis – dan zal deze rotswand er nog altijd zijn.’ Dat is een geruststellende boodschap in dit fascinerende boek.

Coen Peppelenbos

Adwin de Kluyver – Niemandsland. Unieboek | Het Spectrum, Amsterdam. 382 blz. € 22,99.

Deze recensie verscheen eerder in een iets kortere versie in de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden op 24 september 2021.

Lees ook de recensie van Jaap Krol over dit boek.