Jullie vreten je vol aan onze ellende

In 1986 bracht De Bijenkorf tijdens de Boekenweek een speciaal boekje uit: De rat van Arras van de jonge schrijver Adriaan van Dis. Het is nooit meer herdrukt, mede omdat de moeder van Van Dis het destijds ongelezen terugstuurde naar haar zoon. Het verhaal over de esoterische mevrouw La Tour die haar kampverleden in Nederlands-Indië nooit te boven kwam, was wellicht te confronterend. Een journalist, Lepel genaamd, gaat met mevrouw La Tour naar Arras waar ze in een vorig leven heftige dingen heeft meegemaakt in een crypte vol ratten. Het bezoek eindigt voor haar in grote verwarring.

In de slipstream van het gratis boek De wandelaar heeft Atlas Contact Vijf vrolijke verhalen uitgegeven, waarin ‘De rat van Arras’ het slotverhaal is. Van Dis heeft het verhaal grondig opgepoetst. De journalist heet nu Dis. Het is aan Alfred Birney te danken dat dit verhaal na 35 jaar weer te lezen is. Hij plaatst het in een historische context: ‘de schrijver heeft een rat losgelaten die al dertig jaar knaagt aan de onwil van Nederland de minder fraaie hoofdstukken van onze koloniale geschiedenis te openbaren.’

Van Dis weet vrij zware thema’s licht te brengen. Dat zien we zeker in het komische openingsverhaal ‘Gutmensch’ terug waarin een vrouw voor het eerst couscous probeert te bereiden voor de vluchtelingen in het asielzoekerscentrum. Ze nodigt enkelen van hen uit om dat bij haar thuis. De goede bedoelingen zijn beter dan de uitvoering.

Vijf vrolijke verhalen vormt een staalkaart van wat Van Dis kan. In het autobiografische ‘Pannenman’ beschrijft hij het verblijf van zijn vader in een inrichting door de ogen van een bange jongen. In het experimentele ‘Vlagduin’ laat hij een dorp aan de kust vlak na de oorlog tot leven komen via diverse vertelstemmen. Van Dis schrijft dat het verhaal geïnspireerd is op Under Milk Wood van Dylan Thomas, terwijl het ook sterk doet denken aan Knorrende beesten van F. Bordewijk.

In ‘De Zwitser’ rijden enkele cameramannen en één schrijvende journalist door de woestijn om de verhalen vast te leggen van een continent, totdat ze geconfronteerd worden met de woede van hun chauffeur: ‘jullie vreten je vol aan onze ellende.’ En dan kom je weer dichtbij het indringende thema van De wandelaar: kun je anderen echt helpen en in hoeverre probeer je slechts je eigen schuldgevoel weg te poetsen? Huiveringwekkend actueel.

Coen Peppelenbos

Adriaan van Dis – Vijf vrolijke verhalen. Atlas Contact, Amsterdam. 160 blz. € 17,50.

Deze recensie verscheen eerder in de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden op 12 november 2021.