Een onbedoeld kijkje in de keuken

Naast de bekendere teksttypen liggen er van tijd tot tijd nieuwe, hoogstpersoonlijke genres in de boekhandel waarvan sommige nog enige houdbaarheid blijken te hebben ook. De zkv’s van A.L. Snijders zijn inmiddels wereldberoemd in Nederland. De hopla’s van Judith Herzberg moeten hun draai nog een beetje vinden, al was de eerste bundel 111 Hopla’s uit 2014 best wel succesvol. Hopla’s zijn, volgens het begeleidend schrijven van de uitgever ‘Ultrakorte gedichtjes van vier à vijf regels, al dan niet rijmend, waarin alles wordt gezegd zoals alleen Herzberg het kan zeggen’. Het zijn natuurlijk slechts die laatste zes woorden, ‘zoals alleen Herzberg het kan zeggen’, die hopla’s van talloze andere korte gedichtjes onderscheiden. Het tweede gedicht uit de bundel voegt daar nog enige informatie aan toe:

In de la

In de la waar
hopla’s lagen
lag een laagje
opgehoopt, toen
maar Hopla la
gedoopt.

Je krijgt de (verkeerde, zo zal blijken) indruk dat het om restjes gaat, om kliekjes die overbleven nadat de veelgangenmaaltijd van een bundel was uitgeserveerd. De pretentieloze benaming draagt daaraan bij. Ze zijn, hopla, even vlug op papier gezet, dan wel, hopla, die la in gekieperd. Die indruk wordt natuurlijk nog versterkt omdat we Herzberg ook van een andere kant kennen – als vlijmscherpe geëngageerde dichter. Mij schiet dan meteen die aanklacht uit Het vrolijkt (2008) te binnen, waarin ze de bewakers van uitgeprocedeerde asielzoekers en hun gezinnen aansprak:

Wist u, toen u
werd opgeleid voor dit beroep,
dat u bereid
zou moeten zijn ook mensen
die geen kwaad hebben gedaan
in te sluiten?
                    Dat u
verplicht zou worden kinderen,
in uw inrichting gevangen,
het rennen door de gangen
te verbieden?

Brandt niet de sleutel
waarmee u ’s avonds hun cel
op slot doet in uw hand?

Ik houd van die maatschappelijk betrokken Herzberg, die trouwens ook in 100% Hopla’s soms een schuchtere neus om de hoek steekt:

Anno

“Een land waar vrijheid
eeuwen stond. En dat die
zo verfrommeld wordt.”

Het is een van de niet eerder gepubliceerde hopla’s uit de bundel. Want de hierboven geopperde gedachte dat het om niet genuttigde kliekjes gaat, klopt natuurlijk niet. Sterker, zo’n veertig procent van de hopla’s waren ooit gewone korte gedichten die al eerder in bundels van Herzberg figureerden. Een tiental bundels, van Zeepost (1963) tot Vormen van gekte (2019), leverde gedichten die vanaf nu als hopla door het leven gaan. Sommige overstijgen het niveau van een min of meer gelukte inval niet, zoals ‘In de winkel van sinkel’, dat kortweg luidt: ‘Mag het ook / een onderonsje / worden’. Andere klinken als weldoordachte aforismen: ‘Het geen / vuist willen / maken / vereent’ of ‘Hoe vaak / speel je het klaar / het heimwee / vóór te zijn’. Maar de hopla’s zijn op hun sterkst als korte gedichten die middels een rake metafoor tot een lyrische beschrijving komen.

Als slakjes

Als slakjes op een groot blad sla
een groot en vierkant wit blad sla
scheef, ver uiteen en elk apart

lagen zij naakt krom op hun buiken
te zuigen aan de nerven van het laken

Dit gedicht stond ook al in Dagrest uit 1984, (waarvan de titel geïnspireerd was op het door Sigmund Freud gemunte begrip ‘Tagesreste’. De anekdote wil dat Herzberg destijds Kazuo Ishiguro ook op het begrip wees, die het vervolgens gebruikte als titel van zijn beroemde roman The remains of the day uit 1989.)

De inhoud van 100% Hopla’s is zoals gezegd heel divers. Van voldragen gedichten als ‘Als slakjes’, tot aforismen en onuitgewerkte schetsen. Misschien dat we daarom het openingsgedicht ‘Eerst komt het wachten’ (uit Zoals, 1987) wel als voorbode mogen beschouwen van wat er komen gaat:

Eerst komt het wachten
het verheugen
leunend tegen lage muurtjes
dan komt het voorgevoel van
hoe-nu-verder
daarna het hoe-nu-verder
zelf.

De voorpret, de worsteling en het uiteindelijke werk, het zijn maar al te bekende fasen bij het scheppen. Meestal zien we als lezer alleen het resultaat. Van wat vooraf gaat hebben we gelukkig slechts een vaag vermoeden, al laat een dichter er een enkele keer iets over los in een interview of een essay. In 100% Hopla’s staan ze wel bij elkaar. Het biedt daardoor een aardig, maar onbedoeld kijkje in de keuken. Het resultaat is een bundel met een aantal tongstrelende gerechten tussen net iets te veel smakeloze, onverwerkte ingrediënten.

Jan de Jong

Judith Herzberg – 100% Hopla’s. De Harmonie, Amsterdam. 104 blz. € 17,50.