Seksueel geweld in de Amerikaanse samenleving: een bedachtzame analyse gekoppeld aan respectvolle oplossingen

De Amerikaanse filosofe Martha C. Nussbaum mengt zich wel meer in het publieke debat. In De nieuwe religieuze intolerantie analyseerde ze verschillende vormen van intolerantie tegenover religieuze minderheden – moslims in het bijzonder. In haar nieuwe boek, Bastions van hoogmoed, schrijft ze over seksueel misbruik en seksuele intimidatie. Ze schrijft specifiek over de Amerikaanse samenleving. Zeker wat betreft het rechtssysteem zijn er grote verschillen met Nederland en België. In een noot van de redactie wordt echter gewezen op de universele betekenis van Nussbaums pleidooi voor een verandering van het rechtssysteem.

Seksueel geweld is van alle tijden, maar de laatste jaren zijn een groot aantal gevallen aan het licht gekomen die aantonen dat er sprake is van een structureel probleem. Aanranding en seksueel geweld vormen een fundamentele schending van de autonomie en de subjectiviteit van het slachtoffer. Mensen worden geobjectiveerd en dus behandeld als een ding. Een dader van seksueel geweld ontkent iemands mens-zijn. Dat uit zich op vele manieren: mensen worden inwisselbaar, ze worden louter als instrument gezien of ze worden als eigendom beschouwd.

Het theoretische denkkader waarbinnen Nussbaum zich begeeft, is steeds de deugdenethiek: niet zozeer de intentie of de gevolgen van daden worden als moreel criterium genomen, maar wel deugden. In het geval van seksueel geweld wordt hoogmoed naar voren geschoven. Hoogmoed wordt gedefinieerd als de ondeugd die erin bestaat dat je jezelf boven anderen waant, dat anderen voor jou geen volwaardige mensen zijn. De reden waarom seksuele objectificatie zo’n grote rol kan spelen in de samenleving moet gezocht worden in die hoogmoed. Daarbij wordt hoogmoed gestimuleerd door hebzucht en afgunst. In de Amerikaanse samenleving speelt geld hierbij een grote rol.

Nussbaum analyseert de situatie op de werkvloer en in het hoger onderwijs. Er is in deze domeinen heel wat vooruitgang geboekt door nieuwe regelgeving. Er zijn echter drie domeinen, bastions van hoogmoed, waarin mannen zich nog steeds alles kunnen permitteren, geen verantwoording dienen af te leggen en vrijuit gaan. Nussbaum heeft het over excessieve hoogmoed binnen de artistieke wereld, de college sports en de federale rechtspraak. Zeker de structuur van de laatste twee gebieden zijn typisch Amerikaans. Aan Europese universiteiten zijn geen college sports verbonden. Niettemin zijn deze hoofdstukken erg boeiend. Het is verbazingwekkend hoeveel macht sommige mannen hebben – rechters, topsporters en cultuurbonzen. Door die macht maken ze zich bijna onmisbaar en ontlopen verantwoording na seksuele aanranding of seksuele intimidatie. Hier speelt dikwijls ook het grote geld waardoor er geen regels zijn rond seksueel wangedrag zoals in de bedrijfswereld en de academische wereld. Voor de college sports is Nussbaum genadeloos: de bestaande structuur moet verdwijnen.

Sommige feministische auteurs maken volgens Nussbaum de fout om wraak als een vorm van legitieme woede te zien. Gerechtigheid heeft echter niets met wraakgevoelens te maken. Woede kan gerechtvaardigd zijn indien ze ‘transitionele woede’ is: woede die ‘aanhaakt bij iets wat gebeurd is, maar dan overgaat naar een remedie voor de toekomst’. De aantrekkingskracht van Bastions van hoogmoed ligt in de serene behandeling van het onderwerp. Nussbaum is op zoek naar gerechtigheid en niet naar de schandpaal. Door de sociale media, zo stelt ze, zijn we terug in de middeleeuwen beland. Er wordt gepleit voor onderhandelingen tussen mannen en vrouwen, voor gerechtelijke procedures en niet voor lastercampagnes en stigmatisering. Voor dialoog en empathische verbeelding. Bastions van hoogmoed is geen ongenuanceerde aanval op mannen: Nussbaum is altijd bedachtzaam en rationeel. Het is geen simplistische aanval op het patriarchaat en mannen die zich misdragen hebben, verdienen een tweede kans: daden kunnen veroordeeld worden, maar personen behouden altijd de mogelijkheid tot verandering. Die nuchterheid, de rationele behandeling van een moeilijk onderwerp en het pleidooi voor de gerechtigheid in plaats van de schandpaal, zijn de sterktes van dit boek.

Kris Velter

Martha C. Nussbaum – Bastions van hoogmoed. Seksueel geweld, rekenschap en verzoening. Vertaald door Arian Verheij. Querido Facto, Amsterdam. 352 blz. € 24,99.