Rechten vereisen geen begrip

De eerste vragen die opkomen als je Het voorval van Annie Ernaux ziet, zeggen weinig over de impact die de novelle kan hebben. Zo kan een lezer denken: is dit boek nieuw als het eerder in Nederlandse vertaling uitkwam in 2004? Is het opnieuw uitgegeven, omdat de schrijfster wereldberoemd is geworden door de autobiografische roman De jaren? Of juist omdat Het voorval net is verfilmd, en blijkbaar ook erg goed, want de film won het Gouden Leeuw filmfestival in Venetië. Wat zijn de verschillen tussen de novelle en de film? Wat in dit boek is daadwerkelijk beleefd door de schrijfster (de achterflap noemt Annie Ernaux als hoofdpersonage) en is dat op enigerlei wijze relevant? Hoe verhouden de novelles van Édouard Louis, ook kort, autobiografisch, zeer succesvol, rond het thema klasse, zich met die van Ernaux? Leesclubs zouden hun geluk niet op kunnen met dit kleine meesterwerk.

Een andere benadering is om naar de tekst zelf te kijken. Het verhaal is kort samen te vatten: Annie wordt ongewenst zwanger en wil een abortus. Ze heeft echter de pech dat ze in 1963 in Frankrijk leefde en abortus toen nog verboden was. We volgen haar zoektocht om zich van ‘dat ding’ te ontdoen. Ze noemt het bewust geen kind, want: ‘Het loonde de moeite niet om een naam te bedenken voor wat ik besloten had te laten verdwijnen.’ De zoektocht leidde langs doktoren die er niets van wilden weten, eigen pogingen, en uiteindelijk naar een ‘engelenmaakster’, een vrouw die een sonde kon plaatsen. Doktoren wisten dat vrouwen die illegaal een abortus lieten plegen in levensgevaar waren – ze konden immers doodbloeden – en toch wilde geen dokter haar helpen, want:

In vergelijking met een afgebroken carrière stelde een breipen in de vagina niet zo veel voor.

Wat indrukwekkend wordt beschreven is dat alle gedachten van Annie, al haar handelingen, in het licht staan van het voorval, van het ding dat verwijderd moet worden. Al het andere in haar leven is opeens kinderachtig, om niet te zeggen zinloos. Dan in 2022, leest een witte man dit, een vader vooral, die zich met een beperkt inlevingsvermogen afvraagt: waarom denkt Annie niet tenminste één keer, al is het vluchtig: ik wil het houden, ik zal van het houden. Er is wel een aanwijzing te vinden in de novelle: een arme, jonge, zwangere vrouw komt met haar moeder in het ziekenhuis en deze vrouw krijgt meer minachting te verstouwen dan Annie heeft moeten doorstaan, wat ook al niet te weinig was. Blijkbaar was het in die tijd nóg erger als je arm was en de vader geen verantwoordelijkheid nam, om het kind te houden, dan om een illegale abortus te laten plegen. Meer dan een aanwijzing is het echter niet. Ernaux laat haar personage alleen ervaren dát ze een abortus wil, niet uitleggen wáárom. Misschien is dat wel de belangrijkste boodschap uit de novelle: het gaat er niet om of een ander het verlangen naar een abortus begrijpt, het gaat erom dat vrouwen daar recht op hebben. Het alternatief, namelijk een illegale abortus, is zo deprimerend en gevaarlijk dat het eigenlijk geen alternatief te noemen is. Deze illegale abortus is zo levensecht in beeld gebracht, zo zintuigelijk – zelfs als man kon ik de breinaald voelen, en daar begint het pas mee – dat de lezer niet anders kan dan mededogen voelen.

In het nawoord schrijft Marja Pruis dat het boek weer actueel is, of eigenlijk steeds actueel gebleven is, omdat hier en daar gemorreld wordt aan de rechten van vrouwen op abortus. Hier in Nederland wil D66 de verplichte bedenktijd van vijf dagen voor de abortus niet langer verplicht stellen, wat meer vrijheid impliceert, en daarmee is Het voorval de andere kant op ook actueel. Het maakt Het voorval tot uitstekende, verplichte leeskost voor Tweede Kamerleden, misschien kan zo ook de wens van Annie vervuld worden:

En het echte doel van mijn leven is misschien alleen dit: dat mijn leven, mijn gevoelens en mijn gedachten tot geschriften worden, dat wil zeggen tot iets wat begrijpelijk is en algemeen, mijn bestaan volledig opgelost in de hoofden en levens van de anderen.

Erik-Jan Hummel

Annie Ernaux – Het voorval. Vertaald door Irene Beckers. Arbeiderspers, Amsterdam. 104 blz. € 16,50.