…en ook nog een soort van bloemlezing

Wie van mooie bloemlezingen houdt, moet Controversiële diersoort niet lezen. Natuurlijk, er staan (fragmenten van) gedichten in van bekende actuele dichters als Asha Karami, Daniël Vis, Radna Fabias, Floor Buschenhenke, Anne Broeksma en Alexis de Roode. Maar hun gedichten zijn niet netjes op de uitgeverij overgenomen en van een uniform lettertype voorzien, nee, ze zijn vanuit de oorspronkelijke bundels gescand en daarna geknipt en zichtbaar geplakt tot een amalgaam van lettertypes en verrassende combinaties. Zo volgt na het langere gedicht ‘Purgatio’ van Alexis de Roode (over een lichaam dat uit het eigen lichaam komt, waarna van het oorspronkelijke alleen nog een dun vliesje overblijft) als een soort commentaar een fragment van een gedicht van Jonathan Griffioen:

zeg de psychiater en dichter frank koenegracht dat ik de een of
andere onzichtbare gek ben met steeds dezelfde auto’s op wegen en
jimmy is de naam van de gek en alles wat jimmy gezegd heeft
is het woord van god

Dit staat in afdeling ‘4’, die begint met een korte tekst van samensteller Arnoud Rigter:

Om het woord god uit te spreken,
gelieve de g en de d te vergeten
en meer klinkers toe te voegen naar smaak.

Meteen gevolgd door ‘Sonnet XXII’ van Roelof ten Napel:

soms, pijngod, wanneer ik aan je denk
maar je niet werkelijk voel
dan mis ik je – alsof het genoeg is
niet meer goed te weten wie je was
om te geloven
dat ik met je leven kan, leven kon,

alsof het genoeg is een wond te vergeten
om hem te doen helen –

alsof je me, met andere woorden,
niet steeds herinnert aan wie je was, voordat je
vertrok –

soms, pijngod, die mij mijn woede was, denk ik
verlangend aan je terug, voordat ik je bitter weer
doodbijt, fijnkauw, doorslik en verteer

Het is een kleine greep uit de ruim vijftig gedichten, fragmenten en commentaren die samen een geheel nieuw kunstwerk vormen. Zie bijvoorbeeld bladzijde 28, waar een fragment van Jonathan Griffioen een gedicht van Daniël Vis onderbreekt:

Samen maken ze weer integraal deel uit van het grotere kunstwerk ‘2’dat zich over vijftien bladzijden uitstrekt met teksten van Arnoud Rigter, Sieger Baljon, Jonathan Griffioen, Daniël Vis, Maarten van der Graaff en Radna Fabias.

Natuurlijk is Controversiële diersoort een experiment. De opmerking ‘samenstelling: arnoud rigter & sieger baljon’ doet dan ook beide dichters te kort. Meer dan ‘samengesteld’ hebben zij van Controversiële diersoort een nieuwe poëtische compositie gemaakt waarin de 22 bijdragende dichters een rol hebben gekregen die onderschikt is aan het grotere geheel. Hun teksten worden soms onderbroken door andere, of zelfs half of niet zichtbaar gemaakt door het knip- en plakwerk van Rigter en Baljon. Die werkwijze roept wel de vraag op wat er precies in zo’n afgeplakt fragment gestaan heeft (en niet iedere lezer heeft alle gebruikte bundels bij de hand om het even op te zoeken). Het is een raadsel dat tegelijkertijd boeit en stoort.

Andere gedichten hebben juist weer wel in hun volle omvang een plaats gekregen in de bundel, zoals het raadselachtige ‘Welkom bij De Betonhoeve’ uit Het moeten eenhoorns zijn van Floor Buschenhenke.

Welkom bij De Betonhoeve

De Betonhoeve is gehuisvest in een voormalige betonfabriek. We wil-
len de traditionele tweedeling tussen eten en gegeten worden door-
breken. Onze missie is om u een unieke food experience te geven in
een bijzondere modern-industriële ambiance.

De soep van de dag is een heldere bouillon met daarin de weerspiege-
ling van uw hoofd.
Het vleesgerecht van de dag is een sappige traktatie waar we u verder
nog niet al te veel over willen verklappen.

Wij wensen u ‘Bon Appetit’.

Dat dit gedicht direct volgt na ‘Ground control’ van Gerda Blees waarin een meisje met anorexia van de wereld wegzweeft, geeft Buschenhenkes bijna-ready-made een extra, meer navrante laag.

Om het idee van een nieuw Geamtkunstwerk niet te verstoren, hebben de samenstellers ervoor gekozen om de verschillende bijdragen niet steeds van de dichtersnamen te voorzien, maar ze achterin nauwkeurig per fragment te verantwoorden. Controversiële diersoort is daarmee een bijzondere verzameling teksten geworden, die tot het laatst blijft intrigeren – al is het experiment een enkele keer wellicht net iets te ver doorgevoerd (ongetwijfeld tot groot plezier van de samenstellers), waardoor de lezer al te gemakkelijk op het verkeerde been wordt gezet. De keuze van de gedichten is krachtig en functioneel, waardoor de bundel tenslotte ook nog een soort van bloemlezing is.

Jan de Jong

Arnoud Rigter & Sieger Baljon (samenstellers) – Controversiële diersoort. Opwenteling, Eindhoven. 100 blz. € 22,00.