Het verhaal van vrouwen

Al decennia peilt Rebecca Solnit als een progressief seismograaf de stand van maatschappelijke vraagstukken. Haar essays over kunst, politiek, klimaat en feminisme verschijnen in toonaangevende kranten in de Verenigde Staten en zijn in meer dan twintig boeken gebundeld. Nauwkeurig legt ze de vinger op de wond en laat ze zien waar het wringt en schuurt bij ingesleten denkbeelden. Het gloedvolle essay Men explain things to me uit 2008 bezorgde haar wereldfaam. Toch duurde het nog tot 2017 voor dit werk in zorgvuldige vertaling in het Nederlands verscheen, bij uitgeverij Podium, onder de titel Mannen leggen me altijd alles uit.

In dit baanbrekende essay fileert ze messcherp hoe de gevestigde orde altijd gestoeld was op het uitgangspunt dat mannen het recht en de macht hadden om de baas te spelen. Fijnzinnig analyseert ze wat het betekent als vrouwen de mond wordt gesnoerd wanneer ze misstanden aankaarten: deze vorm van machtsvertoon tast de algehele vrijheid van vrouwen aan. Uitgeverij Podum bracht ook vertalingen uit van Whose story is this, een bundeling essays die je indringend doet stilstaan bij de vraag wiens verhaal we eigenlijk geloven, van The mother of all questions, met essays over de groeiende ongelijkheid in het Westen en nu is er de vertaling van Recollections of my non-existence, Solnits memoires.

Memoires geven doorgaans vooral inzicht in iemands leven, maar Solnit reikt verder in Herinneringen aan mijn onzichtbaarheid. Ze verweeft haar van intimidatie doortrokken persoonlijke verhaal met de wereldwijde epidemie aan gendergerelateerd geweld. Solnit vertelt waarom ze zich al sinds haar adolescentie strijdvaardig inzet voor een volwaardig leven voor vrouwen, met recht op participatie, waardigheid, een stem. Ze wil namelijk dat de jonge vrouwen die na haar komen niet meer aanlopen tegen dezelfde onrechtvaardigheid als zij. Er is geen contemporaine schrijfster die beter duidt wat het met je doet als je niet gehoord wordt, als wat jij zegt geen gewicht in de schaal legt en vooral als wat jij zegt niet geloofd wordt. Je kunt niet gelijkwaardig deelnemen aan de maatschappij en je wordt aangetast in je menselijkheid: ‘Zelfs als je niet van het leven werd beroofd werd je alsnog beroofd van iets anders: je gevoel van vrijheid en gelijkheid, je zelfvertrouwen.’

Openhartig blikt ze terug op meerdere momenten waarin ze zich een prooi voelde voor mannen, zoals die keer dat een man haar middenin de nacht op straat volgde toen ze voet naar het huis van haar moeder op weg was. Ze wordt uit de beklemmende situatie gered door een man die met zijn auto voorbijrijdt, omdat de situatie hem aan een Hitchcock-film doet denken. Vanaf het moment dat ze op zichzelf gaat wonen in San Francisco ontwaart Solnit patronen in het normaliseren van geweld tegen vrouwen. Haar eigen aanvaringen met mannen die hun gezag over haar wilden doen gelden, die wilden bekrachtigen dat ze onderworpen gebied was zorgden ervoor dat ze zichzelf onzichtbaar maakte, ‘een zo klein mogelijk gebiedje dat niet opviel’.

Steeds zoomt Solnit uit en laat ze zien dat het probleem van veronachtzaming van de veiligheid voor vrouwen systemisch is. Vrouwen kunnen ’s avonds niet door bepaalde buurten lopen, vrouwen kunnen zich niet altijd kleden zoals ze willen en als vrouwen aangeven verkracht te zijn, worden hun woorden minder serieus genomen dan de woorden van de man die beschuldigd wordt. De wereld is voor vrouwen een onveiligere plek en dat ondermijnt de ontwikkeling van iedere individuele vrouw:

Als niemand je lijkt te vertrouwen ga je algauw aan jezelf twijfelen óf je gaat met iedereen de strijd aan; in beide gevallen kun je zelf het gevoel krijgen dat je doordraait of kunnen anderen gaan beweren dat je doorgedraaid bent. Niet iedereen trekt dat. Als noch je eigen lichaam noch de waarheid je toebehoort, wat dan wel?

Net als in haar essays brengt Solnit in Herinneringen aan mijn onzichtbaarheid talloze patronen in kaart en reikt ze inzichten aan over het oplossen van misstanden die zo vanzelfsprekend aanvoelen dat je je afvraagt waarom we niet al eeuwen zo met elkaar samenleven. Complexe situaties weet ze in bewonderenswaardig kraakheldere taal (lof ook voor vertaalster Lette Vos) te duiden. Al dertig jaar is Solnit een fervent pleitbezorger van gelijke rechten voor vrouwen en al dertig jaar zijn verhalen haar krachtigste wapen. Haar werk vol glasheldere inzichten is urgent voor ons allen, omdat het ons herinnert aan wat ons te doen staat om nu eens eindelijk echt die maatschappij te worden waarin voor iedereen gelijke burgerrechten gelden en waarin we niet oogluikend toestaan wat ontoelaatbaar is. Juist nu, nu er in Nederland een dijk is doorgebroken en vrouwen na jarenlang zwijgen een stortvloed aan machtsmisbruik en seksuele intimidatie melden. Begin met Solnits beroemde essay Mannen leggen me altijd alles uit, lees dan Wiens verhaal is dit, om daarna in Herinneringen aan mijn onzichtbaarheid te ondervinden hoe het komt dat Solnit de scherpzinnige schrijfster is geworden die een podium durft te bieden aan stemmen die anders gesmoord zouden zijn gebleven.

Miriam Piters

Rebecca Solnit – Herinneringen aan mijn onzichtbaarheid. Vertaald door Lette Vos. Podium, Amsterdam. 288 blz. € 25,00.