Wij hoorden daar niet bij

De Franse schrijfster Annie Ernaux stootte met De jaren door naar een breder leespubliek. Het succes van het boek zorgt ervoor dat eerder uitgekomen werk opnieuw onder de aandacht wordt gebracht. Naast De schaamte zijn dat de novelles Meisjesherinneringen en Het voorval.

Die hernieuwde aandacht is meer dan terecht, want Ernaux is als geen ander in staat om van persoonlijke herinneringen iets algemeen geldends te maken. In De schaamte roept ze de wereld van 1952 op; ze was toen twaalf. De openingszin luidt: ‘Mijn vader wilde mijn moeder vermoorden, op een zondag in juni, aan het begin van de middag.’ Die gebeurtenis leidt tot een compleet andere kijk op de wereld. Leefde ze daarvoor in een haast vanzelfsprekende, veilige, katholieke wereld van een kruidenier annex kroegbaas, daarna beseft ze dat die wereld ook in één klap kan veranderen.

In een groot deel van De schaamte somt Ernaux de grenzen op, de letterlijke en de morele, die nog horen bij de veilige wereld. Ernaux noemt het ‘de codes en regels waarin ik opgesloten zat’.

Het sprak vanzelf dat er op het pensionaat geen rijken en geen armen waren, alleen maar een grote katholieke familie.

Vanaf die gebeurtenis in 1952 beziet ze haar ouders, die in een soort nette armoede leefden, met andere ogen en beseft ze dat er wel degelijk een klassenverschil is met andere kinderen. Het sterkst blijk dat als Annie met haar vader een bustocht naar Lourdes maakt en er wel degelijk een hiërarchie blijkt te bestaan, waar ze pijnlijk genoeg achter komt als een meisje van haar leeftijd niet met haar wil omgaan. Ze leert wel meer bij tijdens de reis over andere codes en regels én de schaamte die erbij komt kijken als je tot het inzicht komt dat je daardoor buitengesloten wordt.

Ik wist dat er een andere wereld bestond, een wijde wereld, met blakend zonlicht, met kamers waar warm water uit de kraan kwam, met meisjes die net als in de boeken gesprekken voerden met hun vaders. Wij hoorden daar niet bij.

Het is maar een klein boekje, De schaamte, maar het rakelt veel op, ook bij deze lezer.

Coen Peppelenbos

Annie Ernaux – De schaamte. Vertaald door Rokus Hofstede. De Arbeiderspers, Amsterdam. 104 blz. € 16,50.

Deze recensie verscheen eerder in een andere versie in de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden op 18 februari 2022.