Op zijn vader keek de zoon neer

Als in alles een verhaal zit, mits je maar goed genoeg kijkt, is een veelgehoorde wijsheid in artistieke kring. Dat maakt het wel merkwaardig dat je toch steeds opnieuw de leefwereld van de welgestelden en hoger opgeleiden beschreven ziet. James Clammer, die korte tijd zijn brood verdiende met loodgieterswerk, bewijst echter de juistheid van het credo met Van geen betekenis, zijn sterke debuutroman voor volwassenen. Eerder schreef hij voor jongeren.

Veelal onopgemerkte levens van doorsnee mensen, wie waagt zich er aan behalve iemand als Édouard Louis toen hij het rotleven van zijn vader tot onderwerp nam en de vinger op de pijnlijke plek legde, waar een verderfelijk maatschappelijk systeem, aanvechtbare opvattingen en stomme pech elkaar kruisen. James Clammers aanpak is anders, maar zijn oog voor de gewone mens niet minder.

Zijn debuutroman voor volwassenen vertelt het verhaal van loodgieter Joseph Forbes, getrouwd met Alison en beiden compleet uit balans gebracht door een bizar incident. Hun zoon Edward, lijdend aan een zeldzame geestesziekte, die in identificatiewaan resulteert, heeft geprobeerd Alison te vergiftigen, aangezien hij haar aanziet voor een bedriegster, die zijn moeder niet is.

Clammer beschrijft op uiteenlopende manieren wat er daarna gebeurde met Joseph en Alison, van wie de laatste lang in het ziekenhuis behandeld moest worden en ternauwernood het leven behield. Joseph kreeg vooral te maken met zware psychische klachten. De twee kwetsbare echtelieden proberen elkaar te behoeden voor verder leed, maar gewone mensen hebben geen aandelen of commissariaten en moeten werken om geld verdienen.

Joseph dient zich, ziek of niet-ziek, dus maar weer te melden. Eerst maar eens voorzichtig een boiler vervangen bij een vriendin van het stel, Amanda, van wie Joseph heimelijk opgewonden raakt. En hij vond weer aan de slag gaan al zo moeilijk, dus is ‘de man Joseph’ al lang blij als ze in haar strakke broek snel het huis verlaat om te gaan werken.

Het voorzichtig opkrabbelen na de vergiftigingspoging door hun zoon, die er zeven jaar voor in de bak zat, loopt mis als de jongen opeens voor de deur staat bij Amanda’s huis. Het ging met het boilerwerk toch al niet zo geweldig, maar dan natuurlijk helemaal niet meer. De nieuwe confrontatie benadrukt de kwetsbaarheid van Josephs bestaan. ‘Op zijn vader keek de zoon neer’, de jongen die een volwassen man werd in de gevangenis.

Met Van geen betekenis heb je iets uitzonderlijks in handen. Dat merk je al vanaf de eerste zin, waarin de woordvolgorde meteen zodanig afwijkt van de gangbare, dat je als lezer beseft: Clammer is een belofte. En vertaler Hans Kloos is zijn profeet, want ga er maar aan staan. Dat spelen met woordvolgorde gebeurt in de loop van de roman geregeld en steeds pakt dat heel goed uit. Het maakt je alert, haalt je uit je leesroutine en houd je daarmee bij de les.

O, vergeet ik mijn telefoon! –  de trap op stormde ze weer, en af vloog ze hem, hield even voor hem halt om met glazige ogen formeel stil te staan bij het ritueel van de deur uitgaan.

Ook de geregeld inbrekende commentaarstem, die zich rechtstreeks tot de lezer wendt en de situaties op licht sarcastische toon verklaart of aankondigt, is welgekozen. Het verhaal over het bepaald niet opwekkende bestaan van Joseph en Alison houdt mede daardoor toch iets lichtvoetigs.

Joseph boog voorover, pakte dit stuk gereedschap op, pakte dat stuk op, archetypisch beeld van de kromgebogen werkman, hij legde de grote opsteekringsleutel apart die hij voor het direct volgende karweitje nodig had, het is nu onze droeve plicht de lezer in te lichten dat dit het moment was waarop de rampspoed definitief besloot toe te slaan.

Joseph krijgt toevallen, ziet lichtflitsen en worstelt met snel bloedende wondjes aan zijn, voor een loodgieter zeker noodzakelijke, handen, piekert over zichzelf, vrouw en zoon. Alison wil haar kind Edward juist volkomen uitwissen om het geestelijk te kunnen bolwerken en wordt daarnaast ingepalmd door een Greet Hofmans-achtige Bijbelvriendin, genaamd Coleen. Een kwezel, die Alison het liefst naast haar het klooster in ziet gaan.

Clammers roman is een heel vernuftig in elkaar gestoken buitenwijkdrama of gele hesjes-roman, als je wilt. Het boek is stilistisch indrukwekkend en precies in de juiste hoeveelheden doorschoten met raar specifieke loodgieterstermen, filmische scènes (‘Laten we meegaan, dan merken we het wel’) en impliciete maatschappijkritiek. Zijn fraaie formuleringen onderstrepen even meevoelend als sardonisch de uitzichtloosheid: ‘De zon was verdwenen, zijn licht gleed nu andere delen van deze wereld in (…). Zo kan het dus gaan na een jarenlang rustig voortkabbelend bestaan. En daar blijft het niet bij: Alison worstelt met zelftwijfel. Er is duidelijk meer gebeurd dan we te horen kregen.

André Keikes

James Clammer – Van geen betekenis. Vertaald door Hans Kloos. Querido, Amsterdam, Antwerpen. 200 blz. € 20.