Clickbait voor gevorderden

Lauren Oyler is criticus. Haar zeer kritische recensies van romans en essays van millennials als Sally Rooney en Jia Tolentino in The New Yorker en The London Review of Books zijn vermaard en hebben al tot menig Twittertwist geleid. Haar generatiegenoten – Oyler is 31 – die door vrijwel alle critici bejubeld worden, missen volgens Oyler iets. Rooney is ‘cheesy’ en geobsedeerd door ‘goede’ personages. Oyler: ‘As if the reader would really be scandalized by an immoral fictional character.’ En Tolentino denkt volgens Oyler te ‘hysterisch’ omdat ze alle wereldgebeurtenissen op zichzelf betrekt. Oyler is zo’n scherpe lezer en beargumenteert haar meningen zo goed dat haar recensies iets toevoegen aan het koor van jubelstemmen. Recensiedokter Evi Aarens zou vermoedelijk dol zijn op Lauren Oyler.

In haar recensie van Jenny Offills roman Weather in The New Yorker, die de titel ‘Are novels trapped in the present?’ heeft, doet Oyler haar poëtica uit de doeken. Een roman over onze tijd, die ook over een paar jaar nog leesbaar is, moet de werkelijkheid niet representeren, geen ‘transcriptie van een historisch moment’ zijn, maar een reactie op de realiteit.

Als de roman als kunstvorm wil overleven, schrijft Oyler, moeten ook romans die zich grotendeels online afspelen, zoals de meeste van onze levens tegenwoordig, zich bevrijden van het heden. Personages hebben een lichaam dat in de wereld verkeert en hun geest is zich misschien hyperbewust van de actualiteit, maar is er niet in gevangen, aldus Oyler. Schrijvers moeten in staat zijn de actualiteit te becommentariëren en te interpreteren.

Zelf een roman uitbrengen is een hachelijke onderneming als je zo kritisch schrijft over het werk van generatiegenoten. Kun je het daadwerkelijk beter en zijn critici in staat je werk onafhankelijk te bespreken? Toch durfde Oyler het aan en debuteerde ze vorig jaar met Fake accounts. Het boek verscheen twee weken voor de excellente internetroman Hier hoor je niemand over van Patricia Lockwood en kreeg in Nederland tot nu toe weinig aandacht.

In Oylers debuutroman Fake accounts ontmoet de Amerikaanse hoofdpersoon, een jonge vrouw die blogt voor een populaire website, een aantrekkelijke landgenoot in Berlijn. Felix werkt als toeristengids en verhuist naar New York als hun relatie serieus wordt. Daar vindt hij al snel een overbetaalde baan bij een start-up waar hij verantwoordelijk is voor de sociale mediastrategie en audience development. Aan het begin van de roman is de relatie bijna afgelopen, al weet Felix dat nog niet. De ik-verteller heeft namelijk ontdekt dat Felix, die zelf geen social media-accounts heeft, onder een nepnaam een succesvol complottheorieënaccount op Instagram heeft. Zijn tienduizenden volgers slikken de leugens die hij verspreidt voor zoete koek.

Wat volgt, is een ingewikkeld metafictioneel verhaal over de relatie tussen identiteit, taal en internet dat wordt doorkruist door een volkomen onverwachte gebeurtenis die de hoofdpersoon uit het lood slaat en terugbrengt naar Berlijn, waar zij net als tijdens haar eerste bezoek de typische Amerikaan uithangt. Tijdens haar korte vakantie in Berlijn bezoekt ze de standaard toeristische plekken. Als expat vraagt ze wel een visum aan, maar weigert ze de taal te leren, een weigering die ze zelf vele malen ter sprake brengt. Wat ze wel leert, is onbetrouwbaar zijn. Alle mannen met wie ze via een datingapp afspreekt, ontmoet ze onder een andere naam en vertelt ze een ander levensverhaal. Wie zij is en wat ze heeft meegemaakt, kan de meeste mannen overigens niet veel schelen. Ze willen vooral hun eigen verhaal vertellen en weten of ze in is voor seks.

Oyler zet de lezer verschillende keren op het verkeerde been. Dat Felix een geheim complotaccount heeft, klinkt heel spannend, maar wordt niet verder uitgewerkt in de roman. Na een dramatische plotwending zegt de vertelster dat ze in Berlijn wil uitzoeken wie Felix werkelijk was en waarom hij er een geheim en onaangenaam online leven op na hield. Dat doet ze niet. Omdat ze zelf in een onbetrouwbaar personage verandert dat talloze nepverhalen vertelt, hoort deze valse belofte misschien ook wel bij haar nieuwe identiteit. De lezer krijgt wel nieuwe informatie over Felix, maar die heeft niets met zijn verleden te maken.

Net als in Lockwoods Hier hoor je niemand over lijkt in Fake accounts het contact met de baby’s, de tweeling van een Duits-Amerikaans echtpaar, het enige authentieke contact te zijn. De vertelster past ’s ochtends op de jongens en neemt ze in een duobuggy mee uit wandelen door de straten van Berlijn. In Lockwoods roman is het een zieke baby die de hoofdpersoon doet beseffen dat er meer is dan online populariteit. Dat de vertelster pas na de laatste onthulling over Felix besluit Duits te leren en elke dag urenlang zinnetjes oefent die een driejarige native speaker vloeiend kan uitspreken, lijkt geen toeval in deze roman waar veel personages en gebeurtenissen wel heel willekeurig overkomen. ‘Waar kom je vandaan?’ en ‘Wat zijn je hobby’s?’ worden ineens heel wezenlijke vragen nu alle andere zekerheden zijn weggevallen.

Is Fake accounts een geslaagd commentaar op onze tijd, een eis die Oyler aan andere romanciers stelt? Wat de personages betreft, voldoet de auteur deels aan haar eigen poëtica. De vertelster en Felix zijn geen deugmensen, ze zijn onvoorspelbaar, onbetrouwbaar, eerder amoreel dan immoreel, en vooral met zichzelf bezig. Hysterisch zijn ze zeker niet, eerder weinig uitgesproken en gereserveerd, ondanks hun internetactiviteiten. Wat ze beweegt, is mij niet duidelijk geworden tijdens het lezen van Fake accounts, en dat wilde ik eigenlijk wel weten. Ben ik in een val van de vertelster, die de lezer regelmatig direct aanspreekt en bij de constructie van de roman betrekt, getrapt, net als zij zelf verschillende keren bedrogen lijkt te worden en op haar beurt tegen anderen liegt in Berlijn? Of becommentarieert Oyler de onverschilligheid van rijke, hoogopgeleide millennials die wel graag spelen met verschillende versies van zichzelf, maar niet in staat zijn tot echt contact of verzet tegen de erosie van de democratie door een autoritaire leider? Het aanwakkeren van complotdenken en de halfslachtige weerstand tegen Trump lopen als een rode draad door alle hoofdstukken. Voor de hoofdpersonen lijkt er echter weinig op het spel te staan behalve hun (digitale) ego en behoefte aan ontsnappingsmogelijkheden. Een verontrustende boodschap die bloot komt te liggen onder de breuklijnen van de niet ingeloste plotverwachtingen.

Marie-José Klaver

Lauren Oyler – Fake accounts. HarperCollins, Londen. 272 blz. € 17,99.