Gemaakt voor fleuren en baaivangen

Je komt in een wat sinistere wereld terecht als je de verhalen van Joke van Vliet leest. In haar debuut Wanneer de herten komen wemelt het van de incomplete gezinnen en slechte huwelijken en die zijn dan vaak alleen maar het startpunt van alle ellende. In ‘De jongen en de matroos’ wordt Jim in zijn jeugd door zijn stiefvader Billy gebruikt als een soort oefenblad voor diens tatoeages. Maar als Jim achttien wordt, heeft hij er genoeg van. Wonderbaarlijk genoeg lijkt dit verhaal goed af te lopen, want in andere verhalen ligt het onheil altijd op de loer.

Dat gebeurt onder andere in ‘Vertraagde tijd’ waarin Marit verliefd wordt op haar schaatstrainer Oddsvun. ‘Ze is gemaakt voor fleuren, voor baaivangen, termen die haar niets zeggen, die eerder klinken als taal uit een gedicht.’ De liefde bloeit op, maar geluk is dodelijk voor de literatuur en er komt een gruwelijk kantelpunt waardoor het geluk verbrijzeld wordt. Dat gebeurt vaker: verhoudingen die zo op het oog goed beginnen, eindigen op een heftige wijze.

Van Vliet, beeldend kunstenaar en docent aan de Schrijversvakschool Groningen, is bedreven in het opbouwen van de spanning in de verhalen die of een licht horrorelement of een surrealistische kant hebben. In ‘Zwarte kamer’ komen die aspecten samen als een vrouw, die rouwt om het verlies van haar kind, besluit om de kinderkamer vol te scheppen met aarde en daarbij geholpen wordt door een buurjongen. Dat is op zich al een fascinerend beeld van ontsporend verdriet, maar Van Vliet maakt het de lezer niet comfortabel door daarna met een uitweg te komen of met een troostrijke gedachte. Sterker nog, ze laat de vrouw volledig ontsporen. Het ongemak van jou als lezer wordt vergroot en daar heb je als schrijver wel enige durf voor nodig.

Opvallend vaak speelt aanraking – tussen mensen, maar ook tussen mens en dier – een belangrijke rol in de verhalen. Als er al enige troost te vinden is dan is dat door de tastzin. Een ander mens, een kat, een hond, een vis; ja zelfs kevers, een kraai en een wolf krijgen contact met de personages al loopt dat niet in elk geval goed af. Van Vliet is nu bezig met een roman. In de tussentijd is Wanneer de herten komen een goede kandidaat voor de volgende J.M.A. Biesheuvelprijs voor de beste verhalenbundel.

Coen Peppelenbos

Joke van Vliet – Wanneer de herten komen. Querido, Amsterdam. 174 blz. € 20,99.

Deze recensie verscheen eerder in de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden op 13 mei 2022.