Ethische struikelblokken rond klimaatsocialisme en een stijgende zeespiegel

Begin dit jaar verscheen bij uitgeverij Meulenhoff Staat van ontkenning; de derde roman van Erik Rozing. Hiermee is hij een andere weg ingeslagen, want deze dienstdoende psychiater situeerde zijn eerste twee romans – De psychiater en het meisje (2016) en Het beste voor iedereen (2019) – binnen de kaders van zijn werkveld. In deze behoorlijk volle ideeënroman – met dystopische kenmerken – gaat hij niet alleen in op de gevolgen van de klimaatverandering, maar stelt hij ook andere prangende ethische kwesties aan de kaak en zoomt hij in op diverse controversiële thema’s.

Astrid Franken krijgt als politica een flinke hoeveelheid dilemma’s op haar bordje. Ze is een schijnhuwelijk aangegaan met wetenschapper Victor die zichzelf omschrijft ‘als vijand van het volk en de vriend van de tsaar’. Ze biedt hem hiermee de mogelijkheid Rusland te verlaten zonder argwaan te wekken. De tsaar had hem namelijk opgedragen om, door middel van in-vitro-voortplanting, een ‘nova’ van hem te maken, met alle risico’s van dien. De kans dat zijn psychopathische kenmerken hiermee worden gereproduceerd, is niet ondenkbaar. De link naar Ira Levins’ The boys from Brazil is hiermee snel gelegd.

Alleen vijanden van de tsaar doen niet wat hij vraagt […]. En die blijven niet heel lang gezond.

Hun zoon Adam is actief als lid van een groep klimaatactivisten die zich hard maakt tegen de CO2-uistoot en die zichzelf, volgens zijn vriendin, voorzien van een katheter, vast zou moeten laten lassen op het terrein van ExxonMobil. Met name miljardairs krijgen te maken met waarschuwingen voor hun hoge CDG (Climate Destruction Quotient, oftewel de totale uitstoot per persoon, gedeeld door het aantal levensjaren), door het tot zinken brengen van hun privéjacht. Waar Adam precies precies mee bezig is, blijft lang schimmig voor zijn ouders.

De Nederlandse autoriteiten deinsden terug voor sluiting van de raffinaderij en binnen Europa was er onvoldoende eensgezindheid om gezamenlijk op te treden.

Het gezin van Astrid is van een bijzondere samenstelling. Victor heeft op voortplantingsgebied een nogal discutabel streven. Hij maakte een hologram, Darwin genaamd, die als goede vriend deelneemt aan het gezinsleven. Hun zoon Adam ageert tegen de huidige gang van zaken vanuit politiek Den Haag en weekt zich steeds meer los van het gezinsleven om zijn eigen principes en idealen na te jagen. Door toedoen van zijn vriendin lijkt hij zelfs te radicaliseren. Tijdens de Tweede Watersnood is Astrids moeder verdronken en sindsdien woont haar vader bij hen in. Als filosoof geeft hij tegenwicht aan de mores binnen het gezin. Het huwelijk met Victor geeft haar lange tijd voldoening. ‘Waar ze niet aan twijfelde was haar liefde voor hem, de vreemde mix van bewondering en vertedering.’

Rozing heeft ervoor gekozen om steeds van perspectief te wisselen, waardoor ieders besognes belicht worden en de karakters goed uitgewerkt zijn. Zijn soepele schrijfstijl is een plezier om te lezen en de dialogen scherp en levensecht.

Hij [Adam, MN] dacht aan wat zijn vader heeft gezegd. ‘Om iets te redden, moet je ook iets vernietigen.’ Maar zijn vader was oud en cynisch en hij was jong en… […] Hij bezat geen enkel gen dat zijn vader niet ook had. Hij zocht naar de betekenis van dit feit […] Hij moest vasthouden aan wat hem van zijn vader onderscheidde. Misschien maakte dat hem tot hij werkelijk was.

Niet alleen heeft Rozing klimaatfictie geschreven, maar hij gaat verder dan dat. Buiten de klimaatvraagstukken wordt er ook aandacht geschonken aan het politieke klimaat. Staat van ontkenning is een verontrustende toekomstroman over controversiële en ethische thema’s, waarin niet alleen de inzet van Kunstmatige Intelligentie, het vervagen van normen en waarden, de klimaatcatastrofe, het vluchtelingenbeleid en een terroristische aanslag op de democratie, maar tevens de uitholling van het unieke van de mens en de maakbaarheid van het individu centraal staan.

Grote vraagstukken worden aangestipt, waarop het soms lastig te antwoorden is, wanneer er frictie blijkt te zijn tussen politiek en klimaat. Wanneer is de mens bereid om echt concessies te doen; ten koste van het eigenbelang, maar in het voordeel van milieu, natuur en klimaat? Minstens zo urgent is de vraag hoe ver de wetenschap wil gaan. Waar wordt de grens getrokken tussen voortschrijdend inzicht en normvervaging?

Een roman biedt de vrijheid om een verhaal te creëren en Rozing heeft daar dankbaar gebruik van gemaakt. Staat van ontkenning is op veel punten tevens een eyeopener over zaken die vroeger ondenkbaar waren, maar zomaar ineens actueel kunnen worden. Waar vroeger werd gezegd: de jeugd heeft de toekomst, lijkt dit een verontrustende te zijn. Hoe fictief de roman ook is, het zou zomaar eens een reëel toekomstbeeld kunnen blijken.

Marjon Nooij

Erik Rozing – Staat van ontkenning. J.M. Meulenhoff, Amsterdam. 416 blz. € 21,99