Jan Donkers is een zuinig schrijver: hij geeft niet gauw iets weg. Zijn uitgever kondigde twee jaar geleden [in 1977 dus, red.] al een nieuwe verhalenbundel aan, maar pas nu [1979], nadat een aantal verhalen werd vervangen door nieuwe en enkele andere werden gereviseerd, durfde Donkers het aan om met Gevoel voor verhoudingen voor de dag te komen. Het is een boek geworden van bescheiden omvang: zes verhalen, die samen 134 bladzijden beslaan. Wie bedenkt dat sinds het verschijnen van de vorige ook al niet dikke bundel vier jaar zijn verstreken, moet erkennen dat Jan Donkers onmogelijk een grote productie kan worden verweten.

De verhalen die het uiteindelijk wel tot publicatie hebben gebracht, kenmerken zich door een bijna gekunstelde zorgvuldigheid. Donkers is niet de auteur van de losse formulering. Zijn proza maakt de indruk moeizaam tot stand te zijn gekomen, wat zich vooral wreekt in de dialogen die soms een onnatuurlijke stijfheid hebben.

Dat schrappen en herschrijven niet automatisch tot teksten leiden waarop niets valt aan te merken, bewijzen zinsneden als: ‘de eerste aanzet van een schemering zette in‘ (blz. 33; cursivering FvD); ‘was uitgewezen tegen haar wil in’ (blz. 45); ’terwijl Arthur en zijn moeder binnen probeerden hun tranen te bedwingen door de (…) moederpoes te trachten te kalmeren’ (blz.’ 56). En wat moet ik me voorstellen bij een ‘overdekte poort’ (blz. 12)?

De hoofdfiguren in Jan Donkers’ verhalen zijn vaak tobbers: dertigers, in maatschappelijk opzicht geslaagd, maar op het persoonlijke vlak kampend met relatieproblemen, tekortschietend zonder precies te weten waarin. Wat beperktheid betreft past deze problematiek bij de beperkte omvang van het door Donkers beoefende genre.

ln ‘Komen en gaan’, het laatste verhaal in de bundel, wordt het hoofdthema samengevat in de woorden: ‘Obsessie met het voorbijgaan van de dingen, en haar component, de onmogelijkheid het moment op te zuigen, met gespreide armen te omhelzen.’ (Met gespreide armen te omhelzen?)

Misschien heeft Donkers geprobeerd om vat te krijgen op het voorbijgaan van de dingen door er over te schrijven – dat althans reken ik tot de belangrijkste motivaties van een schrijver.

Frank van Dijl

Jan Donkers – Gevoel voor verhoudingen. Verhalen. De Harmonie.

Deze recensie stond in Het Vrije Volk van 26 oktober 1979. Hier het interview met Jan Donkers in Het Vrije Volk van een week eerder.