Vertellen om gehoord te worden

Ken uzelf. Anders gaat het mis, want zonder zelfkennis geen geluk of rust. Eigenlijk komt het hier op neer, schrijft de Amerikaanse essayist Vivian Gornick in haar boek
The End of the Novel of Love:

If you don’t understand your feelings, you’re pulled around by them all your life. If you understand but are unable to integrate them, you’re destined for years of pain. If you deny and despise their power, you are lost.

In de briefwisseling Zonder schrammen vaart niemand wel bestoken Max Niematz en A.H.J. Dautzenberg elkaar met meningen over van alles en nog wat en etaleren ze hun kennis over kunst en literatuur, maar wat opvalt is het gebrek aan zelfkennis van beide schrijvers.

Ze hebben wel goed door hoe de ander in elkaar zit en dat levert een interessant steekspel op. Dautzenberg vindt Niematz op zichzelf gericht, arrogant en elitair. Niematz vindt Dautzenberg ijdel, moralistisch en koket. Beiden hebben gelijk, al weigeren ze het gelijk van de ander te erkennen. Zo schrijft Niematz: ‘Verongelijktheid is een wezenskenmerk van je.’ Waarop Dautzenberg verongelijkt reageert dat dit niet waar is.

Ze zijn het over weinig zaken eens. Ook in hun opvattingen over het schrijverschap staan ze recht tegenover elkaar. Dautzenberg noemt Niematz’ opvatting ‘cerebraal’ en verwijt hem een pose; dat hij de Schrijver speelt. Zijn eigen schrijverschap is geëngageerd en wordt vaak, tot zijn grote ergernis, gereduceerd tot zijn buitenliteraire
activiteiten (hij doneerde een nier en werd lid van pedofielenvereniging MARTIJN).

Herhaaldelijk schrijft Dautzenberg over zijn afkeer van mallen, maar na een paar maanden schrijft Niematz:

Je hebt het vaak over mallen en dat je ze vermijdt. Maar ik stel vast dat je die zelf maar al te vaak creëert in je denken. Heb je eenmaal een mening, dan houd je daar eindeloos aan vast.

Niematz slaat hier de spijker op z’n kop, al is hij zelf ook oeverloos eigenwijs. Als Dautzenberg kritiek heeft op zijn werk, ligt dat volgens Niematz nooit aan hem; met lange analyses van zijn eigen werk wijst hij op de tekortkomingen van Dautzenbergs oordeel. En daarmee bewijst hij Dautzenbergs gelijk: Nietmatz is inderdaad arrogant.

Zonder schrammen vaart niemand wel is een ongemakkelijke correspondentie; scherp en intrigerend, maar ook ergerlijk en drammerig. Wat de twee bindt is het
verlangen gezien te geworden.

Koen Schouwenburg

Max Niematz en A.H.J. Dautzenberg – Zonder schrammen vaart niemand wel. Uitgeverij kleine Uil, Groningen. 390 blz. € 23,50.

Deze recensie verscheen eerder in een iets kortere vorm in de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden op 8 april 2022.