Zwijgen wanneer je zwijgen wilt

Wat moet je vertellen en wat niet? Dat lijkt de centrale vraag te zijn in Beitelaar van Ted van Lieshout. De vijftienjarige Anthonij werkt op een begraafplaats waar hij op een snikhete dag in alle vroegte een man een tekst ziet beitelen op een grafzerk. Anthonij, die zich als queer identificeert, voelt zich meteen aangetrokken tot de eenenveertigjarige Leo en probeert met hem contact te zoeken. Omdat Leo eerder in een seksueel schandaal verwikkeld was, probeert die juist de jongen van zich weg te houden.

Omdat er die dag iets heftigs gebeurt, kom je er na honderd bladzijden achter dat je een uitgebreide getuigenverklaring hebt gelezen van Anthonij. Een getuigenverklaring waar wel wat op aan te merken is volgens de advocaat van Leo, want Anthonij laat bepaalde zaken weg en benoemt elementen die achterwege gelaten konden worden. Anthonij begint aan een nieuwe verklaring.

Van Lieshout heeft al eerder (bijvoorbeeld in Mijn meneer en Schuldig kind, romans die op de achtergrond van deze vertelling mee-echoën) het thema pedofilie aan de orde gesteld; een complexe materie waarover de schrijver, ondanks dat hij zelf seksueel misbruikt is in zijn jeugd, genuanceerd blijft denken en schrijven. Ook in Beitelaar is dat het geval op een manier die je niet helemaal verwacht als je de samenvattende zinnen hierboven leest. Het ingenieuze van deze roman is namelijk dat je in een kort tijdsbestek een paar keer een nieuwe verhaallaag erbij krijgt, waardoor je steeds een tikje anders tegen die snikhete dag aankijkt. Daarbij komt Anthonij nadrukkelijk op voor zijn eigen rechten. ‘Toch wil ik zélf degene zijn die praat wanneer hij praten wil en zwijgt wanneer hij zwijgen wil. Daar moet niemand anders iets over te zeggen hebben, enkel en alleen omdat ik nog niet meerderjarig ben.’ Ons beeld van wat een slachtoffer is en hoe die zich behoort te gedragen, wordt door Van Lieshout in elke roman bijgesteld.

De veranderende blik op die bewuste dag krijg je niet alleen bij de broeierige omgang van Anthonij met Leo. Ook het familieverhaal van Leo (die op het graf van zijn vader en moeder een tekst beitelt) krijgt gaandeweg andere contouren. Daarmee wordt Beitelaar een roman die op een ander niveau iets vertelt over de waarheid in verhalen. Juist in een tijd waarin trial by media een onuitroeibaar gegeven is, laat Van Lieshout zien dat er verschillende waarheden naast elkaar kunnen bestaan.

Coen Peppelenbos

Ted van Lieshout – Beitelaar. Querido, Amsterdam. 174 blz. € 18,99.

Deze recensie verscheen eerder in de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden op 16 juli 2022.