Een necroloog, zijn pinguïn en Oekraïense maffia

Andrej Koerkovs roman Picknick op het ijs uit 1996 verscheen in 2000 in een Nederlandse vertaling. Koerkov is een succesvol Oekraïens schrijver en het verhaal van deze roman is gesitueerd in Kiev, aanleiding voor uitgeverij Prometheus voor een heruitgave, waarvan 2,50 euro van de verkoopprijs naar Oekraïne gaat. Koerkov wordt in Oekraïne weliswaar gewaardeerd, maar ook bekritiseerd omdat hij in het Russisch is blijven schrijven. Ook Picknick op het ijs schreef hij in het Russisch.

Het verhaal speelt zich af in 1994-1995, kort nadat Oekraïne in 1991 zelfstandig werd. Viktor bewoont een appartementje samen met een pinguïn, mee naar huis genomen toen de dierentuin geen geld meer had om de dieren te verzorgen. Viktor probeert met schrijven de kost te verdienen, maar zonder succes. Maar dan doet de hoofdredacteur van Het Hoofdstedelijke Nieuws hem een aanbod: tegen een riante vergoeding een voorraad necrologieën van prominente Oekraïners schrijven, opdat de krant die nog op de dag van hun verscheiden kan afdrukken. De hoofdredacteur voorziet hem van namen en relevante biografische gegevens – het gaat zonder uitzondering om lieden met dubieuze reputaties – en is al na Viktors eerste schetsen zeer tevreden, zodat de dollars binnenstromen.

Viktor komt er al snel achter dat na het inleveren van een necrologie het onderwerp ervan spoedig het loodje legt. Zijn die necrologieën in feite doodvonnissen? Stoppen kan niet, want dat betekent zijn eigen dood, maakt zijn opdrachtgever hem duidelijk. Dan maar zo anoniem mogelijk blijven? Helaas, als ook de pinguïn een rol krijgt toebedeeld in dit macabere spel, zit dat er niet meer in.

Tragikomedie, thriller, satire, liefdesgeschiedenis: Picknick op het ijs is het allemaal, maar mede door de vele verwikkelingen en de niet altijd even soepele stijl is dat soms een beetje te veel van het goede. Het Oekraïne van deze roman is niet dat van na 2014, toen de Majdan-revolutie streven naar democratisering en een wending van Rusland naar West-Europa inluidde. Van anti-Russische ressentimenten is in Picknick op het ijs geen sprake. Viktor noch enig ander personage dat in deze roman optreedt, vertoont enige belangstelling voor Oekraïne als natie, of voor Oekraïense kwesties van beleid en bestuur. Dat zijn non-onderwerpen, omdat van beleid en bestuur helemaal geen sprake is. Het Oekraïne van een kwart eeuw geleden was een land zonder politiek en moraal, dat verkeerde in de greep van corruptie en georganiseerde misdaad.

Hans van der Heijde

Andrej Koerkov – Picknick op het ijs. Vertaald door Richard Kellermann. Prometheus, Amsterdam. 238 blz. € 22,50.

Deze recensie verscheen eerder in de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden op 13 mei 2022.