Een jonge vrouw voor de klas

Je moet het maar aandurven: werken in een vmbo-klas in een uitzichtloze achterstandswijk onder de rook van een staalfabriek. Josie Cruquius, die vertrokken is als data-engineer bij de luchthaven, woont in het huis van haar overleden grootvader en solliciteert als lerares wiskunde. De school weet niet hoe snel ze in tijden van lerarentekorten deze onbevoegde jonge vrouw aan moeten nemen. De ene dag een sollicitatie voor de vorm, de volgende dag staat ze al voor de klas.

In De droomfabriek schrijft Gerwin van der Werf over de moeite die Josie heeft met een groep pubers in de derde klas die vanaf les één niet geïnteresseerd lijkt in wat zij wil zeggen: ‘Wiskunde is zooo kut.’ Ondanks de fouten die Josie maakt, houdt ze toch stand in de chaotische, anarchistische strijd om de macht binnen het klaslokaal.

De droomfabriek lijkt soms een beetje op andere onderwijsromans, zoals De rendementsdenker van Lucas Zandberg. Ook Van der Werf, die zelf docent muziek is, ontkomt niet aan de managementgekte die het onderwijs teistert met een directeur die de mond vol heeft over energizers, onderwijs-innovatiegroepen, verbetercultuur en kwaliteitscyclus. Natuurlijk komen er meer stereotypen voor, zoals de cynicus die toch hart voor zijn leerlingen heeft en een enorme hekel aan de prietpraat van de directie. Herkenbaar en vermakelijk.

Toch is De droomfabriek meer dan dat. Het boek is een sociale roman waarin het de positie van veel jongeren beschrijft die binnen een onderwijssysteem gedwongen worden waarin zij niet passen, met een thuissituatie die om te huilen is en een toekomstverwachting zonder hoop op verbetering. Een armoedeketen van generatie op generatie.

Uiteindelijk blijkt De droomfabriek het sterkst als psychologische roman. We komen iets meer te weten over Josies verleden met ouders die te veel met hun eigen carrière bezig waren om naar hun dochter om te kijken. Het huis van de grootvader, in het ‘kakkersparadijs’ van het dorp, was voor Josie in haar jeugd een veilige haven waarin ze nu nauwelijks iets durft te veranderen. Als ze zich ontfermt over het meisje Carmen, met meer dan zestigduizend volgers op Instagram, dan overschrijdt ze grenzen die bij haar baan horen. Carmen weet precies hoe ze mensen moet manipuleren om haar zin te krijgen. Ze wil alleen bijles bij Josie thuis. Wil ze vriendschap met de lerares? Ze speelt hoog spel met Josie die daardoor enkele spoken uit het verleden te verwerken krijgt. Een intrigerende roman zonder eenduidige antwoorden.

Coen Peppelenbos

Gerwin van der Werf – De droomfabriek. Atlas Contact, Amsterdam. 288 blz. € 21,99.

Deze recensie verscheen eerder in de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden op 26 augustus 2022.