Hermans, Wolkers, Biesheuvel gelezen met christen-kritische ogen

Er blijkt ineens een hele literatuur te bestaan die zich volledig onttrekt aan de waarneming van hen die niet zijn geabonneerd op het Nederlands Dagblad. In dat bolwerk van sektarische journalistiek blijkt Hans Werkman literaire kritieken te schrijven, en die heeft hij thans [1983] gebundeld tot het boek Aangekruist. Boekbesprekingen van J.M.A. Biesheuvel tot Jan Wolkers.

Aangekruist!

De titel zal wel een stille hint wezen, want Werkman is een criticus met een visie. Hij zegt:

In mijn besprekingen van romans en gedichten probeer ik inzicht te geven in de gedachtengang van de schrijver. Dit brengt meestal met zich mee dat ik ook enigszins met hem ga discussiëren vanuit mijn eigen levensbeschouwing. Dit boek geeft dus beschouwingen van een literatuurcriticus, met tussen de regels door of daaraan verbonden de visie van een christen.

Asjemenou!

Er gaat een wereld voor mij open. Want, zoals Werkman opmerkt, ‘andere literatuurcritici van nu’ (Hans Werkman is een literatuurcriticus van nu), ‘zoals Wam de Moor, T. van Deel en Aad Nuis […] hebben blijkbaar nauwelijks gehoord van literatuur van christenen. Bij hen ontbreken Nijenhuis, Popma, Van der Ent enzovoort. Er bestaat kennelijk nog altijd een treurig vooroordeel, namelijk dat christen-auteurs literair onder de maat blijven. Om aan te tonen dat dit onzin is, besteed ik aan deze vergeten groep wat extra aandacht.’

Dus Nijenhuis, Popma, Van der Ent enzovoort, Johan Cavier, Wolf Meesters, Jan Overduin, D. van der Stoep, die in Aangekruist optreden tussen Biesheuvel en Wolkers – dat zijn christen-auteurs! Dan zal Werkman wel een christen-criticus zijn.

Hoe bespreekt nu een christen-criticus het werk van, bijvoorbeeld, Willem Frederik Hermans?

Schijnbaar heeft Hermans gelijk met dit pessimistisch portret van de mens en de wereld. Dat portret is trouwens niet onbekend. Juist de Bijbel geeft toe, dat ellende en ontreddering volop aanwezig zijn. De Bijbel is een eerlijk boek, dat de mens tekent als een verlorene in een wereld verloren in schuld, zoals een kerstversje zegt. Maar dan komt het. God laat de mens niet in die ellende en ontreddering omkomen. Christus springt midden in de chaos, Hij geeft liefde en belooft redding (Johannes 3:16!). De kern van Hermans’ boeken staat hiermee in schril contrast. (Over Herinneringen van een engelbewaarder).

En nu wat Werkman schrijft over Laatste wagon van de christen-auteur B. Nijenhuis: Nijenhuis heeft

een roman van formaat geleverd, een werkelijk moderne, werkelijk christelijke roman. Modern, omdat hij inhaakt op het existentialisme van zijn tijd; christelijk, omdat hij de hoofdfiguur in al haar ellende voor de lezer neerzet en haar daarna confronteert met Gods genade. Altijd door blijft het boek fris (soms is het wel eens te springerig); het blijft zelfs boeien als de lezer in de war raakt met de niet gemakkelijke verhaalloop, omdat er in de marge heel veel goed verwerkte stof zit.

Gek boek lijkt me dat, met stof in de marge.

De doodshoofdvlinder van Jan Wolkers wordt door de christen-criticus niet aangeprezen. Werkman over Biesheuvel:

Maar uiteindelijk moet je dan ook zachtjes zeggen: en toch heb je ongelijk, J.M.A. Biesheuvel. Jezus leeft. Lees de Bijbel ermaar op na. En vraag de Geest of die je een handvat wil geven om greep op de Bijbel te krijgen.

Ten overvloede voegt hij eraan toe: ‘Dit is bepaald geen literairhistorische reactie.’ Inderdaad. Gewoon onzin is het, net als dit héle boekje vol wee gebeuzel dat met literatuurkritiek niets te maken heeft. In het Nederlands Dagblad zullen ze wel geen kwaad kunnen want dat leest toch geen hond, maar in boekvorm zouden de christenkritieken licht de indruk kunnen wekken méér te zijn dan een verzameling vooroordelen van een gefrustreerde bovenmeester.

Frank van Dijl

Hans Werkman – Aangekruist. Boekbesprekingen van J.M.A. Biesheuvel tot Jan Wolkers. De Vuurbaak.

Deze recensie stond eerder in Het Vrije Volk van 8 januari 1983.