Woorden passen niet meer

Uit de intensieve samenwerking van twee Vlaamse literaire talenten, Ingrid Godon en Paul de Moor, komt een fascinerend kijkboek waarin je wel kan blijven grasduinen, kijken en herbekijken. De sobere en strakke vormgeving krijgt al vanaf de voorflap gestalte: tegenover een ingetogen achtergrond van grijs- en zwarttinten springen de bloedrode letters van de titel meteen in het oog. Die combinatie maakt meteen nieuwsgierig en bevat een nadrukkelijke uitnodiging voor de lezer. Vanaf het begin maken Godon en de Moor die hooggespannen verwachtingen waar. De eerste dubbele pagina is bijna geheel blanco: slechts in de bovenhoek van de rechterpagina wordt, heel bescheiden, een enkele zin opgenomen.

Ze zou / de plant op de ronde tafel / water geven.

Een uiterst eenvoudige mededeling, maar door de strategisch gekozen plaats en omgeven door zoveel witruimte wordt die zinsnede aan iedere banaliteit ontheven. Ook verder in dit kijkboek wordt consequent voor die spaarzaam ingevulde lay-out gekozen. De diverse mogelijkheden van de bladspiegel worden betekenisvol verkend: de karig uitgewerkte zinnen staan nu eens rechtop, dan weer cursief, net zoals de illustraties. Beelden en herinneringen vullen elkaar betekenisvol aan, versterken elkaar, zodat een zowel smartelijk als intens verhaal over rouwverwerking ontstaat. De protagoniste, een wat in zichzelf gekeerde oudere vrouw, haalt immers herinneringen aan haar overleden echtgenoot op. De Moor weet zowel haar tristesse als haar langzaam ontwakende hoopvolle blik in krachtige beelden te vatten:

Hij verdween in een rimpeling. In een bed van leliebladeren.

Helaas weet niet elk beeld te overtuigen; een enkele zin schampt af en sommige metaforen blijven wat wazig, of net voor de hand liggend:

En ze maakte van haar verlangen haar hoofdkussen.

Ze boetseerde haar gedachten.

Ingrid Godon betoont zich als ervaren en veelbekroonde illustratrice opnieuw bedreven in het oproepen van haast verborgen emoties, meestal via de gelaatstrekken van haar nu eens frêle, dan weer robuust uitgewerkte personages. De vaak buitensporig grote hoofden – een wezenskenmerk van haar beeldtaal – sluiten hier nauwgezet bij aan. Het kleurenpallet wordt er impliciet op afgestemd: de veelal sobere tinten worden meermaals met een opvallende contrastkleur aangevuld, die de beelden ondersteunt en verrijkt. Illustraties worden hernomen, soms met minutieuze aanpassingen, dan weer vanuit een geheel ander standpunt, hoewel de essentie steeds bewaard blijft. Godon herleidt enkele prenten tot een intens samenspel van lijnen en vormen, tot enkel de essentie nog overblijft – net zoals de protagoniste ook haar eigen essentie dient te verkennen: ‘Het hoekige dat overal was’, zo vult de Moor treffend aan. Het zijn indrukwekkende beelden, stuk voor stuk, volledig ontheven aan tijd en plaats. Wat blijft is een wat nostalgisch elan, wat naadloos bij het verhaal van de protagoniste aansluit. Zij keert zich langzaam maar zeker van ‘de leegte’ af en laat weer kleuren toe. Die evolutie krijgt sterk gestalte, maar mocht voor lij zelfs nog meer – letterlijk – uit de verf komen.

Godons fascinerende beelden doen een krachtig appel aan de verbeeldingskracht van de lezers: we worden haast gedwongen om te onthaasten en zowel de beklemmende prenten als de uitgepuurde tekst langzaam tot ons te nemen. Dit is geen boek voor de lezer als passieve consument; Uit het kijken kwam het zien dwingt tot een verstild kijken, terugbladeren, mijmeren. Want slechts uit het aandachtig kijken, uit het betekenisvol aanschouwen komt het zien, met aandachtig voor het samenspel van details, van kleuren, vormen en lijnen. Zo ervaar je schoonheid met alle zintuigen, want boven alles is dit een krachtige ode aan al het moois in het leven. Ook een kniebuiging voor een ambitieuze uitgeverij als Querido om zo’n indrukwekkend boek te (durven) publiceren, wars van commerciële intenties. Twee begenadigde kunstenaars kregen alle ruimte om hun creativiteit te uiten en dat resulteert in een magnifiek vormgegeven boek.

Jürgen Peeters

Ingrid Godon & Paul de Moor – Uit het kijken kwam het zien. Querido, Amsterdam/Antwerpen, 80 blz. € 22.95.