Vrouwen beschikken niet over hun eigen leven

Van gebrek aan ambitie kun je haar niet betichten. In haar Duitse debuutroman Ada’s plek schetst Sharon Dodua Otoo in iets meer dan tweehonderdvijftig pagina’s de levens van niet minder dan vier vrouwen: een Afrikaanse die in 1459 gevangen wordt genomen en verkocht als slavin, een achttiende-eeuwse Britse wiskundige, een Pools-Duitse seksslavin in een concentratiekamp in de Tweede Wereldoorlog en een Ghanees-Britse studente die in Berlijn informatica gaat studeren. Hun levens spiegelen elkaar en zijn op een bijzondere manier met elkaar verbonden: een armband die de Afrikaanse bij haar overleden zoontje omdoet, duikt in de eeuwen daarna keer op keer op in de levens van de andere drie vrouwen – die net als zijzelf Ada heten.

Welkom in het eigenzinnige romanuniversum van Sharon Dodua Otoo (1972), een Britse schrijfster en activiste met Ghanese roots. Na haar middelbare school in Londen werkte Otoo als au pair in Duitsland, waar ze geïnteresseerd raakte in de Duitse taal. Ze ging terug naar Londen om Duits te studeren en zodra ze haar diploma op zak had, verkaste naar Berlijn. ‘Ik heb een Brits paspoort en Londen is mijn thuis,’ vertelde ze in een interview met The Guardian, ‘maar in de achtergrondmuziek hoorde ik toch een stemmetje dat zei: “Je hoort hier niet echt thuis.”’

Haar eerste verhalen publiceerde Otoo in het Engels, daarna schakelde ze over op het Duits. In 2016 won ze de prestigieuze Ingeborg-Bachmann-Preis met haar eerste Duitse tekst, een verhaal waarin een ei dat weigert hardgekookt te raken verslag doet van het ontbijt van een Duitse raketgeleerde en diens vrouw. Dat sprekende ei keert in Ada’s plek onder meer terug in de gedaante van een bezem, een kampbarak, een paspoort en een deurklopper: voorwerpen die een rol spelen in de levens van de romanpersonages, die de taak krijgen die levens een wending te geven en die – als ze dan toch ter plaatse zijn – meteen kunnen optreden als vertelinstantie in Otoo’s verhalen.

Vrouwen beschikken niet over hun eigen leven, is de boodschap in Ada’s plek, het zijn de mannen die over hen beslissen. De vijftiende-eeuwse Afrikaanse Ada wordt doodgeschoten door een Portugese kolonisator, die er vervolgens met de armband vandoor gaat die ze haar overleden zoontje kort daarvoor heeft omgedaan. De achttiende-eeuwse Britse Ada (geïnspireerd op Ada Lovelace, de wiskundige die voor het eerst het idee van de computer beschreef) wordt doodgeschoten door haar jaloerse echtgenoot. En de seksslavin in het concentratiekamp wordt in koelen bloede vermoord door een kampcommandant.

Hoe het met de vierde Ada afloopt, laat Otoo in het midden. Deze studente is in Berlijn op zoek naar een plek om haar kind ter wereld te brengen en een nieuw leven op te bouwen, maar geen enkele Berlijnse huisbaas wil een zwangere vrouw met een Afrikaans uiterlijk een huurcontract geven. Ada’s plek eindigt zoals het begon: met een moeder die een kind ter wereld heeft gebracht en bijna even hulpeloos en afhankelijk is als haar baby. Gaat de geschiedenis zich nóg een keer herhalen, denk je als je het boek dichtslaat. Gaat het onrecht hier ‘om de hoek’, in het Berlijn van de eenentwintigste eeuw gewoon door?

De spiegelingen en de parallellen in de levensverhalen van de vier Ada’s zijn mooi bedacht en de ‘truc’ van de armband die in alle levens opnieuw opduikt doet zijn werk. De vier portretten vloeien samen tot één tijdloos verhaal – dat helaas wel bol staat van de dramatische verwikkelingen. Met één Ada minder had de roman zomaar een stuk aangrijpender kunnen zijn. En wat minder verteltrucs en thema’s hadden het boek vast goed gedaan. In ruim tweehonderdvijftig pagina’s de eeuwenlange onderdrukking van de vrouw beschrijven is al ‘best ambitieus’. Als je dan ook nog ideeën over én slavernij én het kapitalisme én de holocaust én de Brexit én de klimaatcrisis (en nog een hele karrenvracht meer) door je verhalen gaat vlechten en en passant je godsbeeld probeert te ontvouwen, dan maak je je boek wel écht topzwaar.

Otoo had in het Engels al een paar publicaties op haar naam staan, en ook in het Duits had ze al eens een verhaal gepubliceerd, maar Ada’s plek is haar eerste roman. Haar échte debuut, zou je kunnen zeggen. Debutanten hebben wel vaker de neiging ál hun ideeën in één boek te willen stoppen en om die overmoed moet je ze misschien ook prijzen. Maar het zou Otoo’s werk ten goede komen als ze bij een volgend boek wat minder hoog inzet.

Ralph Aarnout

Sharon Dodua Otoo – Ada’s plek. Vertaald door Kris Lauwerys en Isabelle Schoepen. Signatuur, Amsterdam. 268 blz. € 22,99.