Een kwestie van perspectief

Als de vijftienjarige Antonij op een zaterdagochtend aankomt op het kerkhof waar hij een bijbaantje heeft, hoort hij geluiden. Hij ontdekt een man die over het hek geklommen is en die een inscriptie in een grafzerk aan het beitelen is. Antonij spreekt hem daarop aan, maar de man is onverstoorbaar. Omdat Antonij zich meteen aangetrokken voelt tot de man, doet hij er alles aan om toch met hem in gesprek te komen en beetje bij beetje wint hij zijn vertrouwen. De beitelaar ontdooit en vertelt een aantal intieme details uit zijn verleden.

Dat is alleszins één versie van de feiten, want na dit verhaal volgt een cursief gezette passage die een brief blijkt van de raadsman van de beitelaar. Deze wijst Antonij op de volgens hem problematische passages en vraagt hem om zijn verklaring bij te stellen. In een tweede poging krijgen we andere details en nuances, en wordt Antonij veel persoonlijker.

Beitelaar is ingenieus opgebouwd: als in een detectiveverhaal krijg je steeds meer stukjes van de puzzel en verschuift je visie op de feiten voortdurend. Tegelijk is het een zoektocht naar de manier waarop een verhaal correct kan worden verteld – ook de schrijver blijkt een beitelaar die schaaft en polijst. Moet dat, zoals de jurist wil, zo sec mogelijk of is emotie toegelaten? Speelt je persoonlijke geschiedenis mee in de manier waarop je naar de feiten kijkt, of moet je jezelf buiten beschouwing laten? Moet het verleden in rekening gebracht worden of niet? Dat alles is van belang om schuld of onschuld af te wegen.

Een hele resem ethische debatten worden in dit boek aangekaart: consent en de vraag op welke leeftijd iemand seksueel rijp wordt geacht en daarmee samenhangend: pedofilie, seksueel misbruik en de rechten van de minderjarige, maar ook het fenomeen van trial by media, vragen over wettige zelfverdediging. Dat is heel veel voor zo’n korte roman, maar Ted van Lieshout slaagt erin om ze allemaal samen te brengen en te koppelen aan die ene vraag die hier wordt behandeld: wat is dat, schuld? En is dat geen kwestie van perspectief?

Met zijn roman Mijn meneer (2012) pleitte Van Lieshout al voor een meer genuanceerde houding als het om pedofilie gaat; dat doet hij in Beitelaar opnieuw door een personage op te voeren dat zich helemaal niet misbruikt voelt en vindt dat anderen niet voor hem hoeven te beslissen wanneer zijn fysieke integriteit wordt aangetast. Dat is controversiële stof, maar de argumenten die aangehaald worden, zijn het overdenken waard. Daarmee doet Beitelaar wat grote literatuur vermag: aandacht vragen voor andere argumenten en de communis opinio ter discussie stellen.

Carl De Strycker

Ted van Lieshout – Beitelaar. Querido, Amsterdam. 176 blz. € 18,99.