Recensie: Floortje Zwigtman – Schijnbewegingen
[Vandaag twee recensies van boeken die nog niet op Tzum gerecenseerd zijn, geschreven door leerlingen van onze recensent Jürgen Peeters. De eerste recensie is geschreven door Axelle Vissers.]
Maskers en gesloten deuren
De rede helpt mij niet. Zij zegt mij dat de wetten waaronder ik veroordeeld ben, verkeerde en onrechtvaardige wetten zijn, en dat het stelsel waaronder ik geleden heb, een verkeerd en onrechtvaardig stelsel is.
Dit schreef Oscar Wilde aan Bosie, zijn geliefde, nadat hij veroordeeld werd wegens ‘onfatsoenlijkheid’. In Victoriaans Londen was de wetgeving rond homoseksualiteit duidelijk: ‘Elke man die, publiekelijk of privé, een daad van grof onfatsoen met een andere man begaat, […] zal, indien zijn schuld wordt bewezen, veroordeeld worden tot een gevangenisstraf van twee jaar.’ Politiemannen handhaafden deze regel ijverig, maar dat kon homo- en biseksuele mannen niet tegenhouden elkaar te zien. Zij ontmoetten elkaar op gemaskerde feesten of spraken af op verlaten plekken. Deze wereld achter maskers en gesloten deuren weet Floortje Zwigtman glashelder te vatten in Schijnbewegingen, het eerste boek van de trilogie Een groene bloem.
Vanaf de eerste scène vangt Zwigtman de lezer met het ellendige, neerslachtige gevoel dat doorheen de roman heerst. Ze lijkt haar woorden steeds nauwkeurig uit te kiezen en wijkt niet voor details, wat het inlevingsvermogen van de lezer ten goede komt.
O… hell! Ondanks de deken en het kussen waaronder ik mijn hoofd verstopt had, drong de hoge stem van meneer Procopius tot me door en begon de dag zoals alle andere dagen: met het gevoel ‘o… hell!’.
In een enkelvoudig, vertellend ik-perspectief volgen we het verhaal van Adrian Mayfield, een jongen met alle reden tot neerslachtigheid, ontdekt de lezer snel. Ondanks zijn jeugdige leeftijd, leidt hij een saai bestaan als winkelbediende bij Victor Procopius. Na een vechtpartij verliest hij echter zijn baan en komt hij op straat te staan; het begin van een zoektocht naar ‘het Grote Geld’ en ‘de Grote Liefde’. Zijn omzwervingen door Londen worden bemoeilijkt door zijn arme afkomst en een ontdekking die hij moeilijk kan accepteren: hij houdt van mannen.
De eerste man met wie hij experimenteert, is Augustus Trops. De excentriciteit van deze corpulente kunstenaar vormt voor Adrian een bijkomende hindernis bij zijn zelfacceptatie en outing. Hij wil zich immers niet associëren met deze bijzondere figuur. Vaak gebruikt hij de beledigende woorden ‘nicht’ of ‘flikker’ in plaats van de neutrale term ‘homo’.
‘Waarom moest je nou toch zo nodig mij uitkiezen, ouwe nicht?’
Augustus Trops is niet het enige excentrieke figuur dat deze roman bewoont. Zo maakt Adrian tijdens zijn omzwervingen kennis met Oscar Wilde en Alfred Douglas ofwel ‘Bosie’. Hun verhaal is op een interessante manier verweven met het verhaal van Adrian; hij merkt Bosie voor het eerst op tijdens een etentje, wanneer de vader van deze mysterieuze man het restaurant furieus komt binnengestevend. Aanvankelijk heeft de lezer evenveel vragen als Adrian, maar na enkele meeslepende passages vallen de puzzelstukjes voor beiden in elkaar. Interessant is om te bemerken dat het verhaal van Oscar Wilde historisch gezien correct wordt beschreven; Douglas en Wilde hadden een affaire, die de eerste een conflict opleverde met zijn vader en de tweede een gevangenisstraf.
Hoewel Schijnbewegingen een fictieve roman is, bevolken meerdere historische personages het verhaal, waaronder John Queensberry, ‘de purperen hofhouding’ en de prostituees van Little College Street 13. De dramatis personae vormt voor de nieuwsgierige lezer een aangename aanvulling, aangezien hierin duidelijk wordt aangegeven welke personages gebaseerd zijn op historische figuren. De geschiedkundige juistheid van Schijnbewegingen maakt dat het niet enkel een hartroerend verhaal is, maar ook een interessante kennismaking met de Victoriaanse tijd en de toenmalige blik op thema’s zoals homoseksualiteit en prostitutie.
Floortje Zwigtman aarzelt niet om moeilijke, zelfs gestigmatiseerde thema’s aan te snijden. Ze doet dit echter steeds op een integere manier; ze toont de heftigheid van het worstelen met seksualiteit en het uitwisselen van seks voor geld zonder de personages te dehumaniseren. Hoewel Schijnbewegingen zich afspeelt in Victoriaans Londen, zijn deze thema’s – anno 2022 – nog steeds relevant; met deze historische roman beantwoordt Zwigtman vragen van vandaag. Zelfs met 500 pagina’s gebruikt ze hiervoor geen woord te veel.
Axelle Vissers
Floortje Zwigtman – Schijnbewegingen. De Fontein, Baarn, heruitgegeven bij Luitingh-Sijthoff, Amsterdam. 512 blz. € 16,50.
Dit boek heeft ervoor gezorgd dat ik iets ging geven om boeken, er zit zoveel in – en dan om als kind te lezen hoeveel onderzoek ze heeft gedaan dat je dan ook leest in het boek zelf, was echt een openbaring over wat schrijven inhoudt. Ik had het een keer voorgesteld om op de leeslijst te zetten toen ik op de middelbare school zat, maar ze vonden dat jeugdliteratuur daar niet volwaardig kon tellen. Dat vind ik tot op de dag vandaag toch zo’n vreemd besluit.
Een waarlijk grensverleggend verhaal, geschikt voor jongeren én ouderen. De trilogie “De Groene Bloem” heb ik met heel veel plezier gelezen, inclusief het inleidende boekje “Kersenbloed”. Een aanrader, mede vanwege het geschetste tijdsbeeld!