[Vandaag twee recensies van boeken die nog niet op Tzum gerecenseerd zijn, geschreven door leerlingen van onze recensent Jürgen Peeters. De tweede recensie is geschreven door Miel Vercaemst.]

‘The world is a story we tell ourselves about the world’

‘Liefde is een vorm van waanzin.’ Meer dan tweeduizend jaar geleden filosofeerde Plato al over de krankzinnigheid van liefde. Vandaag zet Hanna Bervoets dat gedachte-experiment verder. In haar dystopische roman Efter beschouwt ze verliefdheid als een psychische aandoening: Love Addiction Disorder of LAD. Verliefde jongeren volgen therapie in klinieken en ook de farmaceutische industrie rept zich om een graantje mee te pikken via de introductie van het medicijn Efter. De gevolgen blijken echter catastrofaal: honderden mensen worden via Efter gedrogeerd, verkracht of zelfs vermoord.

Negen personages, die op een veelheid aan manieren te maken hebben met Efter, vormen de cast van het boek. Waar die personages eerst een eigen, afzonderlijke verhaallijn lijken te hebben, weet Bervoets stapsgewijs een kunstig web te weven dat ze allemaal met elkaar verbindt. Via een samenloop van allerlei gebeurtenissen die op het eerste gezicht toevallig lijken, wordt de link tussen de personages langzaam maar zeker duidelijk. Samen met hen gaat de lezer op zoek naar de cruciale momenten, kleine keuzes waarvan de personages geloven (of willen geloven) dat ze aanleiding gaven tot catastrofale gevolgen. Zo vraagt Silver, een van de jongeren die in een LAD-kliniek is opgenomen, zich af:

De cruciale momenten. We herkennen ze niet wanneer ze zich voordoen. Was het de middag waarop hij instemde met de plannen van een ander? (‘Ik ken een jongen, een Duitser’). Of was het de avond dat hij een vreemd meisje zijn kamer binnenliet (‘Ik stel voor dat we dit feestje dan even naar mijn kamer verplaatsen’). Het moment dat hij zomaar iemands hand vastpakte (‘Ik vind het niet prettig wanneer mensen dat doen. Toch stond ik het toe.’). Of de middag in het uitvaartcentrum, het moment dat hij inzag dat ook hij een ander nodig had: iemand die op de moeilijkste momenten een bordje van alles wat komt brengen.

Interessant is dat elk van de personages de gebeurtenissen anders interpreteert om met zichzelf te kunnen leven. Zo vraagt journaliste Laura, die complottheorieën rondom het medicijn Efter ziet, aan Silver en bij uitbreiding aan de lezer:

Nu ik je alles verteld heb, vraag ik het je nog eenmaal. Wat zou jij hebben gedaan?

Silver rechtvaardigt op zijn beurt zijn keuzes als volgt:

Was het anders gegaan, dan had Laura wel doorgevraagd, dan had ze hem misschien ontmaskerd. Iets dat haar bestaan, misschien, een heel klein beetje beter had gemaakt. Maar dat van hem, zeker weten, een heleboel slechter. Netto gezien zou het menselijk lijden in dat geval zijn toegenomen. Hij heeft vanmiddag dus niet alleen de waarheid gesproken maar ook een overtollige portie wereldleed voorkomen.

Deze verschillende interpretaties van de personages vormen het motto van de roman, dat op de allereerste pagina van het boek staat en meer betekenis krijgt naarmate je verder leest.

The world is a story we tell ourselves about the world.

Inhoud en vorm gaan bij Bervoets prachtig hand in hand. De negenstemmigheid van Efter komt stilistisch tot uiting in de wisseling van schrijfstijl en toon, die varieert van blogs tot journalistiek tot wetenschappelijk taalgebruik. Na de journalistieke openingspagina’s, die de nieuwsgierigheid van de lezer prikkelen, volgt een tweede hoofdstuk met een wetenschappelijke invalshoek. Hoewel de wetenschappelijke passages tijdens het lezen niet de vermakelijkste zijn, zijn ze toch cruciaal voor de geloofwaardigheid van het plot. Zo wordt LAD bijvoorbeeld omschreven als:

Er klopt een rood bolletje in de nucleus accumbens: de plek waar zich bij verslaafden specifieke chemische reacties voordoen. Bijvoorbeeld wanneer tyrosine oxideert tot L-DOPA dat na decarbocylatie in dopamine verandert. Bindt die dopamine aan receptor DI, dan kan er een scala aan fysiologische effecten plaatsvinden. En dat allemaal aangestuurd door een van de negenhonderzesennegentig genen waarvan we weten dat ze betrokken zijn bij verslaving.

Waar sciencefiction snel onrealistisch wordt, weet Bervoets meesterlijk een toekomstwereld op te tuigen die nog steeds herkenbaar is. Al is haar veelvuldig gebruik van zelfverzonnen, futuristische namen, zoals Seos voor de gsm van de toekomst en Meeks voor een nieuw sociaal medium, daarbij overbodig om het verhaal overeind te houden. Het is bijna zonde dat ze via zulk overdadig woordgebruik haar verhaal kracht bij wil zetten, terwijl haar intrigerende schrijfstijl en verhaallijn meer dan sterk genoeg zijn om haar boodschap over te brengen.

Efter is een indringend boek met een ongewoon plot. Het roept pertinente vragen op (Wat is een psychische aandoening? Wie bepaalt dit? Is liefde regisseerbaar?) zonder met een moraliserend antwoord te komen. Het geraffineerd opgebouwde verhaal kan zowel inhoudelijk als stilistisch boeien. Het boek nodigt uit om opnieuw te lezen, om te herontdekken hoe ingenieus de verschillende puzzelstukjes in elkaar passen.

Miel Vercaemst

Hanna Bervoets – Efter. Atlas Contact, Amsterdam. Heruitgegeven door Pluim, Amsterdam. 320 blz. € 14,50.