‘Ik kan het niet eens meer goed verwoorden’

De Literaire Juweeltjes Reeks van de Hilversumse uitgever B for Books is sinds het begin in 2006 de tweehonderd deeltjes inmiddels gepasseerd. Voor een luttele tweeënhalve euro kan de literatuurliefhebber met een krappe beurs iedere maand een boek, nou vooruit: een boekje, kopen. Oude en nieuwe schrijvers, dode en springlevende, zijn in de inmiddels imposante reeks bijeengebracht. Manon Uphoff, Jan Brokken, Arnon Grunberg, A.F.Th. van der Heijden, Jeroen Brouwers, Cees Nooteboom, Ilja Leonard Pfeijffer, Belcampo, Godfried Bomans, Simon Vestdijk, Harry Mulisch en zelfs Louis Couperus, van wie in 2010 enkele fragmenten uit De boeken der kleine zielen als literair juweeltje verschenen. Mooi. Allemaal om het lezen te stimuleren. Je kunt je afvragen of ontlezing een financieel probleem is, dat door boeken voor een weggeefprijs de wereld uitgeholpen wordt, maar alla. De intentie van uitgever en redactie zijn meer dan lovenswaardig.

Naast korte verhalen en fragmenten van langer proza, schuwt de redactie blijkbaar ook andere genres niet. Het deeltje van mei 2022 was een toneeltekst, Niemand wacht op je van Lot Vekemans. Het is een geëngageerd stuk uit 2017 dat vooral in de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen veel gespeeld werd en dat mede tot doel had ‘het gesprek op gang brengen tussen burgers en politici om elkaars behoeftes, motivaties en mogelijkheden beter te leren kennen’. Daar is anno 2022 niet veel van terechtgekomen, maar dat mogen we de schrijver en haar stuk niet aanrekenen.

Niemand wacht op je is een stuk met drie personages die door één actrice gespeeld worden. De omschakeling vindt plaats op het toneel, zodat het stuk ondanks de drie delen in feite toch een eenakter is. In het eerste deel is Jantje, een 85-jarige Limburgse vrouw, aan het woord, maar afhankelijk van actrice en plaats van opvoering mag ze ook een ander dialect spreken – zolang het maar een verstaanbare variant is. Het is een vrouw die zich niet alleen stoort aan rotzooi op straat, maar ook voortdurend van alles opruimt.

In het tweede deelt transformeert de actrice zich tot Ida, een politica die haar best doet, maar het ook allemaal niet weet. En die verandert in het laatste deel weer in de actrice Jose, die het blijkbaar allemaal speelt. Een aardige variatie op Multatuli die aan het eind van de Max Havelaar zijn personages de laan uit stuurt en zelf het woord neemt. En net zoals in die laatste bladzijden Droogstoppel en Stern nog wat stamelen, horen we hier aan het slot Jantje en Ida nog even terug.
Bij alle drie de personage kenmerkt de tekst zich door korte, haast fragmentarische en bijna poëtische regels. Ik citeer een aansprekend fragment van Ida:

Soms denk ik: wat zou het heerlijk zijn als we met zijn
allen zouden kunnen opgeven
Dat we allemaal met lege handen naar buiten zouden
gaan
Om te zeggen: sorry
We kunnen het niet
Niet meer
We kunnen het al jaren niet meer
Maar wie durft dat hardop te zeggen?
Wie kan dat zeggen?
Dat de dingen die we doen…
Dat we die…
Nou ja
Dat we…
Ja…
Dingen die we eigenlijk niet kunnen
Die niet van ons…
Niet onze dingen…
Dat we…
Ik kan het niet eens meer goed verwoorden

Met het aanzwengelen van een debat of discussie is deze vorm, vol pauzes en aarzelingen, twijfel en nuance, natuurlijk een schot in de roos. Ik heb eerlijk gezegd geen idee of de voorstellingen van vijf jaar geleden ook massaal geëindigd zijn in boeiende discussies. Hangt ongetwijfeld een beetje van de setting af.

De tekst in de Literaire Juweeltjes Reeks zal de eenzame lezer vermoedelijk niet meteen het bos van de sociale media in sturen, maar wellicht toch een enkeling aan het denken zetten. Een enkeling misschien ook er toe aanzetten om een maatschappelijke of politieke carrière te overwegen. En weer een andere enkeling doen besluiten er toch maar van af te zien, want ja, zinloos hè. Maar het opnemen van deze toneeltekst in deze reeks is zonder meer een uitstekend idee. Want leesbevordering mag zich niet beperken tot het goedkoop aanbieden van verhaaltjes; er is immers zo veel meer bevorderingswaardigs. Essays, filmscripts, poëzie. Ja, vooral veel poëzie.

Jan de Jong

Lot Vekemans – Niemand wacht op je. B for Books, Hilversum. 64 blz. € 2,49.