Ook aan de redacteuren van Tzum vroegen we welk boek ze dit jaar met het meeste plezier hadden gelezen, actueel of niet. De antwoorden waren heel divers.

Lex Bijlsma
1 Ian McEwan – Machines Like Me [Machines zoals ik]

2 Margaret Drabble – The Dark Flood Rises

3 Stijn Vranken – Een bepaalde dag in het leven van iedereen

Martijn van Bruggen
1 Aya Sabi – Half leven
Debuutroman, maar als de zevenentwintigjarige Sabi hierna niets meer schrijft, heeft ze toch al meer bereikt dan menig auteur met een oeuvre. Half leven is wat mij betreft de grootste verrijking voor de Nederlandstalige literatuurgeschiedenis van dit jaar.
2 Fran Ross – Oreo
Een herontdekte, bijna vijftig jaar oude roman van een lesbische, Afro-Amerikaanse auteur met een fascinatie voor het jodendom. Het schrijf- en taalplezier spat van Oreo af, terwijl de onderliggende maatschappijkritiek voelbaar is. Leukste woordgrap van dit leesjaar: ‘Alle sinofobie op een stokje’.
3 Marieke Lucas Rijneveld – Het warmtefort
Veruit de puurste en kwetsbaarste schrijver van zijn generatie. Terwijl me bij Rijnevelds millennial-collega’s vaak het gevoel bekruipt dat ze zich laten beïnvloeden door elkaar of ‘de tijdgeest’, had ik zowel bij dit Boekenweekessay als bij zijn poëziebundel Komijnsplitsers sterk het gevoel dat Rijneveld ze geschreven heeft voor in de eerste plaats zichzelf (en daarna voor de even kwetsbare lezer).

Roos Custers
* Louise Glück- Averno (De Arbeiderspers, tweetalige uitgave, vertaling Radna Fabias)
Tot Louise Glück de Nobelprijs voor Literatuur kreeg, in 2020, had ik, om eerlijk te bekennen, nog nooit van deze Amerikaanse dichteres gehoord. Volslagen onterecht, zo bleek toen ik dit voorjaar haar bundel Averno las. Verhalen, mythen en legenden, van vroeger, van nu; alles loopt door elkaar, raakt en resoneert in glasheldere meanderende zinnen, voorbeeldig vertaald door Radna Fabias. Ik was diep geraakt.
* Maxim Osipov – Kilometer 101 (Van Oorschot, vertaling: Yolanda Bloemen en Seijo Epema)
Vorig jaar verkoos ik Osipovs vorige verhalenbundel (De wereld is niet stuk te krijgen) tot een van mijn favorieten, dit jaar kan ik weer niet om deze Russische grootmeester op de korte baan heen. Elk verhaal geeft een gedetailleerd (onafgerond) inkijkje in het leven van hedendaagse Russen, waarbij de auteur op een wonderlijke, bijna Charms-achtige manier afstand houdt.
* Michail Boelgakov – De Meester en Margarita (Van Oorschot, vertaling Marko Fondse en Aai Prins)
Eindelijk vond ik in de zomer tijd om deze door mij tot dan toe ongelezen klassieker te verslinden (met een grote kater opgekruld op schoot). Wat een heerlijk boek! Wat geweldig geschreven! Verhalen over Jezus, Pontius Pilatus, de liefde en de duivel, samengebald in één meesterwerk. Overigens: de wieg van deze Russischtalige schrijver stond in Kiev.

Jonathan van der Horst
1 Teju Cole – Open stad
Wonderlijke en persoonlijke roman met haast voorspellende gave. Voor wie tegelijkertijd tien jaar terug en vooruit de tijd in gegooid wil worden.
2 Stephan Enter – Pastorale
Broodnodige en erg moderne toevoeging aan al die Nederlandstalige boeken over het afvallen van je geloof. Hoog tijd dat iemand eens zo’n boek zou schrijven.
3 Jessica Au – Koud genoeg voor sneeuw
Rijke, subtiele en puntgave novelle over de lijnen die een leven weven. Misschien wel het ideale kerstcadeau (maar dan misschien niet voor je moeder.)

Erik-Jan Hummel
1 James Baldwin – If Beale Street Could Talk

2 Alejandro Zambra – Bijna een vader

3 Mohammed Mbougar Sarr – De diepst verborgen herinnering van de mens

Æde de Jong
1 H.C. ten Berge – Een kinderoog
Het werk van H.C. ten Berge is nooit saai. Hij vindt zichzelf vaak opnieuw uit en slaat nieuwe wegen in. Een kinderoog is een prachtig portret van een jeugd in een roerige tijd.
2 Ester Naomi Perquin – Ongevraagd advies
Ongevraagd advies heeft me, zonder overdrijven, van mijn sokken geblazen. Sinds ik deze bundel heb gelezen, is Ester Naomi Perquin in elk geval één van mijn favoriete hedendaagse dichters.
3 Theodor Holman – Als de liefde
Een prachtige existentialistische novelle met Elckerlyc-symboliek

Jan de Jong
1 Babeth Fonchie Fotchind – Plooi
De toon van deze poëzie is tegelijkertijd schrijnend als, door de balorige overdrijving, niet gespeend van humor. Fonchie Fotchind confronteert de lezer door een arsenaal aan stijlmiddelen met zijn onwetendheid, zijn onwelwillendheid of de veilige neiging om maar volhardend de andere kant op te kijken. Plooi is een bundel die de kracht van poëzie aanwendt, om een wereld op te roepen die tegelijk afschuwelijk en ontroerend is. Een ijzersterk debuut.
2 Anne Carson – Rood
Eindelijk in een Nederlandse vertaling, deze twee totaal verschillende ‘romans in verzen’ van de Canadese dichter Anne Carson. De onophoudelijke reeks literaire en historische verwijzingen, de vele neologismen en het vaak bewust alledaagse taalgebruik vormen een boeiend geheel dat je niet zo een twee drie weglegt. De vertaling van Marijke Emeis verdient een eervolle vermelding
3 John Banville – April in Spanje
Een thriller waarvan het de vraag is of je hem nog thriller mag noemen. Banville schrijft met zo veel oog voor detail en plaagt de lezer die hunkert naar een snel inzicht in misdaad en straf, met zo veel literair hoogstaand uitstel, dat een ander genre zich sterk naar de voorgrond dringt, dat van een psychologische roman waarin plaats, tijd, sfeer en structuur hun rol spelen in de tekening van de karakters – meer dan dat dat in ‘gewone’ thrillers gebeurt in ieder geval.

André Keikes
* Bernhard Schlink – De kleindochter
Een veelzijdige, toegankelijk geschreven roman in de vorm van een de generaties overstijgend familieverhaal over het geen tegenspraak duldende idealisme van de vroege DDR, het daar sterk op lijkende rechts nationalisme van na de val van de Muur en de ingrijpende gevolgen tot de dag van vandaag.
* James Clammer – Van geen betekenis
Stilistisch knappe debuutroman, met zorg en inventiviteit vertaald, dat het buitengewoon kwetsbare leven van de hedendaagse kleine mens schetst. Elke onvoorziene tegenvaller kan je ondergang betekenen.
* Willem Jan Otten – Diepe eb + Wil je mij poëzie leren
Een mooie keuze van vijftig uit Ottens zeshonderd gedichten in Diepe eb, uitgegeven ter gelegenheid van zijn vijftigjarig dichterschap. In het essay van de tweelinguitgave Wil je mij poëzie leren gaat hij op zoek naar zijn persoonlijke ‘wakkerkusgedicht’.

Marie-José Klaver
* Marlen Haushofer – De wand
Een Oostenrijkse klassieker uit 1963, in een prachtige vertaling van Ria van Hengel. Een vrouw blijft achter in een jachthut in de bergen. Als de wereld tot stilstand komt en alle mensen gestorven zijn, moet ze zien te overleven in het gezelschap van een hond, een kat en een koe.
* Martha Heesen – Achter de slaperdijk
Een verstilde kleine roman over ingewikkelde familierelaties in een klein dorp waarin de tijd lijkt stil te staan, maar waar achter de voordeuren meer gebeurt dan de inwoners denken.
* Nikki Dekker – Diepdiepblauw
De liefde en de zee combineert Nikki Dekker in Diepdiepblauw, een verrassende biseksuele coming of ageroman waarin een zoektocht naar een eigen identiteit wordt gelardeerd met essayistische passages over het leven onder water.

Jaap Krol
1 Robert Cedric Sherriff – Twee weken weg (roman)
De laatste vakantie van een lower-middle class-gezin uit London aan de Engelse kust, in de jaren dertig. Er gebeurt weinig tot niets, maar dat lijkt maar zo. Alleen al het vertrek duurt meer dan 80 pagina’s.
2 Maxim Osipov – De wereld is niet stuk te krijgen (verhalen)
Om iets van Rusland te begrijpen hoef je echt niet op reis.
3 Ninni Holmqvist – Bijrollen (verhalen)
Zweedse toestanden, verteld zonder navelstaren en met een subtiel gevoel voor humor.

Rieuwert Krol
* Knut Hamsun – Langs overwoekerde paden

* Olav H. Hauge- Luminous spaces. Selected poems and journals.

* Anton Valens – Een wagon vol duivels

Arjen van Meijgaard
* Marcu Biancarelli – Corsicaanse rapsodie
Marcantonu, een licht misantropische boekhandelaar, heeft zich teruggetrokken in de bergen. In de winter houdt hij zijn boekwinkel in de stad beneden open, in de zomer juist niet. Gesprekken met een paar vrienden over wat waardevol is in het leven en wat niet worden afgewisseld met prachtige natuurbeschrijvingen van het eiland.
* Per Petterson – Paarden stelen
Een oude man die in Noorwegen in de bossen woont denkt in alle leegte en stilte terug aan zijn kindertijd waarin hij veel optrok met zijn vader. Toen hij een jaar op vijftien was, is zijn vader plotseling uit zijn leven verdwenen.
* Irwan Droog – Huis aan het einde
Een verslag van een verblijf op een eilandje voor de kust van Noorwegen. Irwan Droog besloot met zijn vriendin er een jaar te gaan wonen en zo op te gaan in het eilandgevoel. Een jaloersmakende ervaring.

Martijn Nicolaas
1 Anjet Daanje – Het lied van ooievaar en dromedaris
Lastig om woorden te vinden die uiting geven aan mijn bewondering voor dit prachtige, huiveringwekkende boek, dat zijn weerga niet kent in alles wat er de afgelopen jaren is verschenen. Zoals de kaft een grillig patroon laat zien waar je langzamerhand vormen in begint te herkennen, zo opent het over elf personages vertakkende verhaal zich.
2 Eva Meijer – Zee nu
In feite een heel nuchtere, geloofwaardige beschrijving van wat er gebeurt als Nederland overstroomt en de zee een kilometer per dag het land in trekt. Zo realistisch dat het echt beangstigend wordt. De poëtische teksten over de zee tussendoor geven wat ademruimte in dit ontnuchterende en beklijvende boek.
3 Jo Boer – Kruis of munt
Dit imponerende boek verdient het om alsnog een klassieker uit de Nederlandse literatuur te worden. De rijke taal die de karakters tekent als geschilderde portretten, het naturalistische verhaal over het noodlot van rijke Haagse families, zoals Couperus, de tot stugge tegenwerking verworden liefde van een ouder voor een kind, zoals Bordewijks Karakter ; dit alles vermengt Boer in haar indrukwekkende roman.

Jos Noorman
1 Yorick Goldewijk – Films die nergens draaien
Een kinderboek dat alle andere kinderboeken overtrof dit jaar. Een magisch, ontroerend en filosofisch verhaal over elkaar verliezen en weer terugvinden.
2 Natalie Haynes – De kruik van Pandora
Haynes geeft de vrouwen uit de Griekse mythologie een stem en doet dat met veel kennis van zaken, een flinke dosis humor en talloze uitstapjes naar kunst, films en series.
3 Vivien Waszink – Dat mag je ook (al niet meer) zeggen
Het leukste taalboek van dit jaar is tegelijkertijd een mini-cursus over alles wat iedereen zou moeten weten over gender, geaardheid, inclusiviteit, racisme en discriminatie.

Coen Peppelenbos
1 Édouard Louis – Veranderen: methode
Een fascinerend autobiografisch boek over een jongen die vanuit een arbeidersmilieu opklimt naar een intellectueel, universitair milieu. Het gaat ook over de aanpassingen die je dan moet doen. En wat en wie je dan moet achterlaten.
2 Ellen Ombre – Last
Een hybride roman waarin veel thema’s aan de orde komen, onder meer de slavenhandel en de vervolging van Joden. Ombre fictionaliseert een deel van haar leven en brengt de geschiedenis van de Surinaamse Jodensavanne in kaart. Zou veel meer aandacht moeten krijgen.
3 Erik Nieuwenhuis – De voordelen van Sint Barbara
Een redelijk gewone, psychologische roman ontploft na het eerste hoofdstuk als een zwarte komedie waarin gezeuld wordt met een lijk. Ook heerlijk: de parodie op tweederangs poëten die de functie van stadsdichter uitoefenen.

Daan Pieters
* Anéantir – Michel Houellebecq
Voor de Nederlandse vertaling (‘Vernietigen’) moeten we nog enkele maanden geduld oefenen, maar het Franse enfant terrible roert zich weer als een duivel in een wijwatervat.
* Leven en lot – Vasili Grossman
Rusland heeft altijd zowel wrede, oorlogszuchtige leiders als steengoede schrijvers voortgebracht, en Grossman is een uitstekend tegengif voor Poetin.
* De wolga ontspringt in Europa – Curzio Malaparte
De oorlogsverslagen van deze geniale Italiaanse fantast moet je weliswaar met een korreltje zout nemen, maar echt gebeurd is geen excuus en se non è vero, è ben trovato.

Miriam Piters
* Annie Ernaux – Het voorval
‘Het feit dat je iets hebt meegemaakt, wat het ook is, geeft je het blijvende geldige recht om het op te schrijven. Er bestaat geen inferieure waarheid. En wanneer ik geen gedetailleerd verslag zou doen van deze ervaring, draag ik ertoe bij dat de werkelijkheid van vrouwen versluierd wordt en schaar ik mij aan de kant van de mannelijke overheersing van de wereld.’
* Deborah Levy – Real estate
‘Ik vroeg mezelf af waarom ik zo geïnteresseerd was in verdwenen vrouwelijke personages. Mogelijk ging het me niet om vrouwen die letterlijk vermist waren (…), maar om vrouwen die hun eigen verlangens misten. En hoe zat het dan met vrouwen die naar hun verlangens hadden gehandeld maar vervolgens waren neergesabeld, van wie het leven was herschreven, het bestaan opnieuw was opgetekend om hun macht af te zwakken en hun autoriteit te ondermijnen?’
* Rebecca Solnit – The faraway nearby
‘We are all the heroes of our own stories and one of the arts of perspective is to see yourself small on the stage of another’s story, to see the vast expanse of the world that is not about you, and to see your power, to make your life, to make others, or break them, to tell stories rather than be told by them.’

Aaldrik Pot
* Andrea Wulf – De uitvinder van de natuur
Over het leven en werk van de Pruisische natuurvorser en wetenschapper Alexander von Humboldt (1769-1859). In 2022 herlezen omdat het een fascinerende man was die in vele opzichten en opvattingen zijn tijd ver vooruit was. Bovendien heeft Wulf zijn levensloop ook nog eens in glasheldere taal opgeschreven.
* Maaike Lange – De wei
Hoopvol en met fijne pen geschreven boek over ‘Het ritme van een landje’. Oftewel, hoe maak je van een lapje grond te midden van een intensief agrarische omgeving een natuurlijke toevluchtsoord voor jezelf en andere dieren. Het kan!
* Eva Meijer – Zee nu
Knagend futuristische roman die een onvoorstelbare toekomst misschien wel nauwkeuriger beschrijft dan je zou willen. Over leven in een land dat letterlijk onder water staat. Hoe onverschilligheid, ongelijkheid en hebzucht leiden tot de omgekeerde wereld waarin Nederlanders vluchtelingen worden.

Eva Prakken
1 Esther Gerritsen – Kleine miezerige god
In deze roman leef je mee met Dominique, die met zichzelf worstelt en moeite heeft om liefdes- en vriendschapsrelaties te laten slagen. Zware kost, maar zo meeslepend, mooi en diepgaand beschreven.
2 J. Bernlef – Hersenschimmen
Lang uitgestelde klassiekers kunnen weleens tegenvallen als je ze dan eindelijk leest, maar Hersenschimmen zeker niet. In deze roman, die is geschreven vanuit het perspectief van een dementerende man, raak je volledig meegesleept in de steeds verwarrender wordende gedachtekronkels van de hoofdpersoon.
3 Oek de Jong – Man zonder rijbewijs
Het autobiografische verhaal over hoe de hoofdpersoon op latere leeftijd zijn rijbewijs gaat halen, is grappig, ontroerend en herkenbaar. Man zonder rijbewijs gaat niet alleen over rijlessen, maar De Jong vervlecht (jeugd)herinneringen met de gebeurtenissen in en om de auto.

Doeke Sijens
1 Andrew Holleran – The kingdom of sand

2 Edmund White – A previous life

3 Hilda Lawrence – Blood upon the snow

Bart Temme
1 Édouard Louis – Veranderen: methode
Geweldig zelfonderzoek van Louis, met dit boek borduurt hij voort op zijn vorige boeken. Opnieuw lezen we over thema’s als homoseksualiteit, sociale klassen en (ontsnappen uit je) milieu. Een genadeloos eerlijk verhaal dat mij enorm raakte. Het zal de herkenning zijn. Louis is duidelijk een petekind van Annie Ernaux (lees daarom ook haar prachtige boeken Het voorval, Meisjesherinneringen en De schaamte die dit jaar opnieuw zijn uitgegeven).
2 Gerbrand Bakker – De kapperszoon
Na twaalf jaar wachten op een nieuwe roman van Bakker voelde deze roman meteen weer vertrouwd. Knap hoe je aan de stijl (lees toch die geweldige dialogen!) en de personages een roman van Bakker herkent. Wanneer de schrijver plotseling een metafictioneel element aan de roman toevoegt, weet hij mij toch te verrassen. Een erg fijne leeservaring.
3 Tom Lanoye – De draaischijf
Lanoye weet iets nieuws toe te voegen aan een bekend thema uit de Vlaamse literatuur: collaboratie tijdens de Tweede Wereldoorlog. Dat komt vooral door de fascinerende hoofdpersoon, een man die tijdens de oorlog de directeur is van de Antwerpse schouwburg en getrouwd is met een joodse actrice. Hoe ver kun je dan gaan? Goede plotwendingen en goed geschreven (zinnen die je wilt citeren).