Antwoorden eisen op lastige vragen

Hoe verhielden de kinderen van de eerste naoorlogse generatie Duitsers zich tot hun ouders? Hoe keken die kinderen naar hun ouders, toen ze er eenmaal achter waren
gekomen dat die, net als al die miljoenen anderen, enthousiast de arm hadden gestrekt voor Hitler? En zich verscholen achter een laf ‘wir haben es nicht gewusst’?
In de magistrale, autobiografische roman Eindelijk heb je ons gevonden, van de Duitse acteur en auteur Edgar Selge, herbeleeft de ik-figuur tijdens een coronalockdown zijn jeugd. Selge laat zo de lezer in de geest kruipen van de kleine Edgar. Edgar is in een burgerlijk gezin in 1948 geboren als derde van vijf zoons. Of eigenlijk als vierde, maar een broer is in 1949 omgekomen toen hij met een croquethamer een klap op een gevonden handgranaat gaf, die het ding deed exploderen.

Ze wonen in het stadje Herford, waar Edgars vader directeur is van een jeugdgevangenis. Muziek speelt een belangrijke rol in het gezin: zijn vader speelt niet onverdienstelijk piano, zijn moeder viool, broer Martin dwarsfluit en broer Werner zo goed cello dat hij naar het conservatorium mag. Edgar begrijpt steeds beter wat
Werner en Martin, beiden een stuk ouder dan hij, hun ouders voor de voeten werpen als er conflicten zijn. Vinden ze dat het nationaalsocialisme ook goede kanten had?
Welke dan? Waarom vinden ze dat vreselijke dingen als Auschwitz niet moeten worden opgerakeld? Waarom hebben ze zich zo verbonden willen voelen met Hitlers Duitsland en haten ze diens critici die in 1933 Duitsland ontvluchtten? Waarom hebben ze eigenlijk een hekel aan joden?

Edgar houdt van zijn ouders. Maar hij is ook bang, vooral voor zijn vader. Edgar is niet gewiekst genoeg om wat hij doet, maar niet mag, verborgen te houden. Alles
komt altijd uit. Dan volgt slaag. Maar ook als hij zijn huiswerk Latijn wil overhoren, weet hij dat zijn vader lust voelt om hem te kastijden. Haat hij zijn vader erom? Ja. Houdt hij van zijn vader? Ja. Permanent verkeert de jonge Edgar – we volgen hem tot en met zijn eerste gymnasiumjaren – in spanning. Selge maakt die spanning op elke bladzij voelbaar. Tegelijkertijd wordt in het tempo waarin het begripsvermogen van Edgar groeit duidelijk dat onder een vernis van burgermansbeschaving de rechts-nationalistische en antisemitische vooroordelen gewoon voortleefden.

Vergangenheitsbewältigung, dat mooie Duitse woord voor verwerking van het (nazi-)verleden, kwam pas in de jaren 1960 op gang. Dankzij de generatie
van Edgar en zijn broers, die antwoorden eisten op lastige vragen.

Hans van der Heijde

Edgar Selge – Eindelijk heb je ons gevonden. Vertaald door Peter Claessens. De Arbeiderspers, Amsterdam. 288 blz. € 23,99.

Deze recensie verscheen eerder in de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden op 2 december 2022.