Fantasy Premier League

Elke vrijdag staren tienduizenden Engelse voetbalfans naar hun computerscherm. De deadline voor hun Fantasy Premier League (FPL) team nadert en ze twijfelen of João Cancelo, de Portugese rechtsback van Manchester City die veel punten opleverde dit seizoen, het deze week werkelijk zo goed zal doen. In het spel stelt men een selectie samen, waarbij punten worden verdeeld afhankelijk van de prestaties van de voetballers in de echte wedstrijd.

João Cancelo geldt als een stabiele factor: elke week speelt hij goed en levert hij extra punten op. Het spelletje berust op een tactische gok: ik weet dat João Cancelo in het verleden vaak punten opleverde, maar kan hij deze week weer leveren? Zeker nu zijn club Manchester City het afgelopen week minder deed en de hoofdcoach zijn topspelers gerust een wedstrijd op de bank laat zitten als hem dat zint. En dus staren de tienduizenden Engelse voetbalfans elke vrijdag naar hun computerscherm. Op het internet speuren ze naar hints van de hoofdcoach of hij wel of niet op de bank begint, soms gaan ze zover dat elke frons een diepere betekenis zou hebben. Krampachtig zoeken ze naar controle waar ze geen controle te vinden is. Ongeacht of Cancelo speelt of niet, wie weet heeft hij slecht geslapen die nacht? Kwam zijn vriendin laat thuis na een avond stappen? Of was hij bezorgd om zijn hond die al nachten lang onrustig is? Allerlei dergelijke factoren beïnvloeden zijn spel, maar liggen buiten onze controle. Het zijn net mensen, die voetballers.

De nieuwste korte verhalen bundel Bevrijdingsdag van Amerikaanse auteur George Saunders speelt met dit thema. Maar in tegenstelling tot de FPL-speler wil Saunders het tegenovergestelde zeggen: de illusie dat wij controle hebben over de gebeurtenissen om ons heen is wat ons gevangen houdt. In deze bundel ervaren de personages het gebrek aan controle in hun leven. De gebeurtenissen die hen overkomen liggen niet binnen eigen handbereik. Zo hebben de twee collega’s Brenda en Genevieve in het korte verhaal ‘Iets op het werk’ een bloedhekel aan elkaar en wanneer de een voor de ander voor de bus wil gooien, volgt een reactie van de ander. Als een burenruzie die vuil bij de ander over de heg gooien, belanden ze in een neerwaartse spiraal waarin hun acties leiden tot meer en meer ellende. De spil in dit gevecht, hun slome manager Tim, laat zich ongemoeid door hun onderlinge vete, omdat hijzelf als kind al heeft ervaren dat hij geen controle had op zijn situatie toen zijn vader het gezin verliet.

Hoewel dit slechts een enkel voorbeeld is, weet Saunders in elk verhaal een andere draai te geven aan het thema. Dat maakt dat geen enkel verhaal leest als een herhaling: elk verhaal leert een nieuwe les die zich al tijdens het lezen zich ontvouwt aan de lezer. Dat maakt het een genot om na het afronden van het ene verhaal meteen te beginnen aan het volgende. Toegegeven: voor de introducé aan Saunders’ werk is het niet altijd even eenvoudig om erin te komen. De verhalen waarin Saunders een dystopische wereld schept zetten nieuwe lezers (inclusief mijzelf) in het begin even op het verkeerde been. Met name het openingsverhaal vereist het een beetje toewijding voordat het op gang komt. Maar gelukkig loont deze toewijding. Saunders schrijft niet voor de belezen en goed geschoolde recensent, of om aanzien te genieten op elitaire cocktailfeestjes. Saunders schrijft om de lezer plezier te geven in de handeling van het lezen en deze bundel is daar het bewijs van.

Saunders schrijft intelligent en met humor. Zijn speelse fantasie is verfrissend: hij weet van kleine conflicten grootse korte verhalen te maken. Het doet op momenten denken aan de verhalen van Donald Barthelme, die in zijn korte verhalen ook een zeker gevoel van vrijheid aan zijn fantasie wist te geven. Een jaloersmakende fantasie vooral: je kan jezelf goed in zijn fantasiewereld plaatsen, maar je vraagt jezelf tegelijkertijd af hoe hij er in godsnaam op is gekomen. Barthelme staat bekend als een writer’s writer, en het overduidelijk dat Saunders, naast auteur ook schrijfleraar, het werk van Barthelme niet ongemoeid heeft gelaten. Hierbij dient benoemd te worden hoe belangrijk de rol van de vertalers was om deze speelsheid te weten te behouden. (‘Faya voor je’ als vertaling van ‘Sucks for you’, uit de mond van een pedante stagiair in het verhaal over de rivaliserende collega’s is een vondst waar ik elke keer weer een gelukkig van wordt als ik eraan denk.) Dat alles maakt Bevrijdingsdag een waardige bundel, die aanmoedigt om het andere werk van Saunders te ontdekken.

P.s.: João Cancelo leverde geen punten op deze week.

Willem Vernooij

George Saunders – Bevrijdingsdag. Vertaling: Erik Bindervoet en Robbert-Jan Henkes. Uitgeverij De Geus, 268 blz. €23,99.