Het noodlot heeft het beste losgemaakt in de schrijver Joachim Meyerhoff

Joachim Meyerhoff (1967) heeft geluk gehad. Hij kan de beroerte die hij op eenenvijftigjarige leeftijd kreeg op originele wijze navertellen. Hamsters in je hersenen is daar het bewijs van. Meyerhoff, een bekende Duitse acteur, is tevens bestsellerschrijver met een reeks van autobiografische werken, zoals Ach, deze leegte, deze verschrikkelijke leegte en Zonder paniek geen paradijs. Voor zijn werkwijze – een stukje van de levensreis inkleuren met aforismen, spitsvondigheden en geestigheid – is de tragiek die hem is overkomen welhaast een geschenk. Zijn schrijversbrein slaat op hol en een jaar na het gebeuren heeft hij zijn neergang en herrijzenis nauwkeurig beschreven. Je zult maar bij een schrijver op zaal liggen. Een nauwkeurige observator die ‘niets menselijks is ons vreemd’ tot kunst heeft verheven.

Meyerhoff daalt na de noodsituatie ongewild af in zijn diepste krochten. De (doods)angst, de angst voor herhaling is bijna tastbaar, wordt achteraf zo’n beetje weggelachen. Zoals we zo vaak angsten weglachen, wegdrinken, wegzingen. De beroerte blijkt licht te zijn, niet al te veel schade te hebben aangericht. Maar op het moment dat hij links ineens niets meer kan, alles voor zijn gezicht tolt en hij wartaal uitslaat zittend naast zijn jongste dochter, slaat de paniek toe. Meyerhoff heeft genoeg slachtoffers gezien gedurende zijn jonge jaren. Hij is opgegroeid op een ziekenhuisterrein. Zijn vader leidde een psychiatrische inrichting. Meyerhoff heeft in 2019 al na een jaar genoeg afstand kunnen nemen om er een sterk associatief boek van te maken, vol zelfspot, een goede oefening ook.

Ik zou de diagnose graag geheimhouden. Niet eens zozeer voor anderen, maar vooral voor mijzelf. […] En tussen twee haakjes, schrijven is een goede oefening voor mijn linkerhand, waarvan de vingers nog steeds beverig zijn. Ze herinneren zich de posities van de letters op het toetsenbord nog maar vaag en doen hun best om er niet overheen te vliegen. En dus is het parcours uitgezet. Met mijn rechterhand wordt geschreven, met mijn linker getraind.

Al zodra Meyerhoff weg is gegleden begint toch ook het terugvechten in zijn ‘gordijncoupé’. Het onbegrip maakt plaats voor strijd. Als acteur heeft hij natuurlijk heel wat teksten uit het hoofd moeten leren. Door deze in zijn hoofd af te draaien probeert hij bij zinnen te blijven. Denken wordt net zoiets als zwemmen. Hij is bang om te stoppen met reciteren, want hij denkt dat hij dan zal verdrinken in de duisternis. Een kwestie van constant denken om in de toekomst überhaupt nog te kunnen doordenken. Er duikt gek genoeg als een soort mantra een schlagerhit uit zijn jeugd op. Hij steekt, een van de vele rake bewoordingen, zijn brein in een puntenslijper. Het boek geeft unverfroren inzicht in de gevoelens van iemand die dit overkomt. Door de droogkloterige, laconieke benadering van Meyerhoff komt het echt wel binnen.

Pakweg de eerste honderdzeventig pagina’s beschrijven de eerste nacht. Dat lijkt lang, maar je blijft echt bij de les, zit zogezegd op het puntje van de stoel. Dat komt ook door de lichamelijkheid van het verhaal en door de vele verhalen, de aforismen en vooral passende herinneringen die Meyerhoff tussendoor weeft. De beroerte lijkt hem nog scherpzinniger te hebben gemaakt. Als acteur is hij gewend zo nu en dan te schmieren, maar in dit scenario hoeft niets verder ingekleurd te worden om het goed zichtbaar en indringender te maken. Het brein dat het brein observeert, een lichaam in een sarcofaag van spierpijn. Een ‘grappig’ detail is dat de moeder van Meyerhoff verpleegkundige was op de beroerteafdeling, vaak met sappige verhalen thuiskwam.

Gebeurtenissen draaiden als achter geheime deuren verstopte kamers mijn bewustzijn binnen. […] Nu was ik dus linkszijdig een fakir en rechtszijdig een gevoelig type. […] Misschien waren gedachten aan reizen een probaat middel om mijn angsten te beteugelen, bedacht ik, en ik nam een slok koude vruchtenthee, die naar vloeibaar geworden depressie smaakte.

Hamsters in je hersenen is een interessante doorlezer van een echte verhalenverteller. De combinatie van tragiek en geestigheid, de beschrijvingen van de vaak wonderlijke situaties waarin de patiënt(en) terecht komen, worden mooi klein beschreven en hebben daardoor iets absurdistisch. Let wel: deze roman is geen kolderiek ziekenhuisromannetje maar een doorwrocht kapstokverhaal waarin soepel wordt geassocieerd. Het is dermate stijltechnische hoogstaand dat het impact heeft, tot nadenken stemt. Moet je werkelijk bijna sterven om aan je eigen beperkingen te ontsnappen. Het noodlot heeft het beste losgemaakt in de schrijver Joachim Meyerhoff.

Guus Bauer

Joachim Meyerhoff – Hamsters in je hersenen. Signatuur. 317 blz. € 24,99.