Omdat boeken kunnen branden

Achter in De boekenezel van Córdoba staat een nawoord van zes bladzijden waarin onderzoeker Pascal Buresi de historische context van de strip toelicht. Dat is geen overbodige luxe, omdat de geschiedenis van het machtige islamitische cultuurcentrum Córdoba in West-Europa nauwelijks bekend is. Bij de geschiedenislessen op school komt Spanje pas in beeld bij Columbus, Philips II en de Hertog van Alva. Maar dan zijn de ‘Moren’, zoals ze in de Middeleeuwen heetten, al dik vier eeuwen van het Iberisch schiereiland verdreven.

De boekenezel van Córdoba speelt zich af in de nadagen van die machtige islamitische overheersing. Delen van het huidige Spanje zijn dan al door christelijke vorsten veroverd, maar rond het culturele centrum Córdoba is de kalief nog oppermachtig. Abd al-Rahman III en zijn zoon Al-Hakam II voerden een politiek van vrede en culturele groei. Onder hun heerschappij kon de bibliotheek van Córdoba uitgroeien tot een van de grootste ter wereld – de grootste na Bagdad, stellen zij zelf. Maar als Al-Hakam II in 976 onder onopgehelderde omstandigheden overlijdt en de macht zijn elfjarige zoon Hisham toekomt, neemt de vizier, een soort eerste minister, het heft in handen. Onder invloed van orthodoxe moslims wil hij de beroemde bibliotheek laten vernietigen, waarna er alleen nog plaats zal zijn voor religieuze werken die recht in de leer zijn.


En dan begint het verhaal, hoewel de makers de lezers nog wel even in het ongewisse laten. Er staat iets onheilspellends te gebeuren, dat is vanaf de eerste bladzijden wel duidelijk. Er verdwijnen boeken. Het blijkt allemaal het werk te zijn van twee geletterde slaven: de bibliothecaris Tarid en de kopiiste Loebna. Zij zijn op de hoogte van de aankomende boekverbrandingen en willen zo veel mogelijk boeken proberen te redden. Samen met het sluwe straatschoffie Marwan en zijn tamelijk dwarse ezel gaan ze op weg. De boekenezel van Córdoba is in feite het relaas van hun vlucht. Ze beleven allerlei avonturen, worden achtervolgd door soldaten en belaagd door struikrovers. Maar het fraaist zijn de gesprekken die ze onderweg hebben en waarin allerlei wetenschappers en filosofen ter sprake komen.

Maar het verhaal kent ook lichtere tonen. Zo is de ongeletterde Marwan streetwise genoeg om de studeerkamergeleerden Tarid en Loebna telkens weer uit de nesten te halen. Samen met zijn ezel doet hij aan Sancho Panza denken, als die de wereldvreemde Don Quichot door het leven loodst. Mede door de tegenstelling Tarid-Marwan zitten er genoeg komische, zelfs hilarische passages in het boek om het een prettig lees- en kijkboek te maken. Maar de serieuze thematiek wordt ook niet weggemoffeld. De laatste bladzijden plaatsen het verhaal van de boekverbranding in Córdoba in een breder historisch perspectief en brengen soortgelijke gebeurtenissen uit de geschiedenis in herinnering. Van de vernietiging van de bibliotheek van Bagdad door de kleinzoon van Dzjengis Khan tot de boekverbrandingen door de nazi’s. En van de verbranding van alle Maya-geschriften door Spaanse priesters tot, opnieuw, de verwoesting van de bibliotheek van Bagdad door Amerikaanse bommenwerpers in 2007. Het wordt daarmee misschien allemaal wat belerend, maar het zij de makers vergeven. Er staat zo veel moois tegenover.

De boekenezel van Córdoba is niet alleen een fraaie, goed geschreven en prachtig getekende strip, hij geeft ook genoeg stof tot nadenken over het belang van boeken en van kennis. Maar ook over het politiek of religieus gemotiveerde vandalisme dat als een voortdurende dreiging boven de geschiedenis hangt. Wilfrid Lupano en Léonard Chemineau hebben een strip gemaakt die over de grenzen van de verre geschiedenis heen wreed naar de actualiteit van vandaag knipoogt.

Jan de Jong

Wilfrid Lupano & Léonard Chemineau – De boekenezel van Córdoba. Vertaald door James Vandermeersch. Standaard Uitgeverij, Antwerpen. 264 blz. €35,00.