Wakker worden in een droom

Met Dromen van mijn moeder van Anjet Daanje heb je inderdaad een ‘literair juweeltje’ in handen, zoals deze serie van kleine boekjes die je voor een habbekrats in de boekwinkels kunt kopen, genoemd is. De afbeelding die voor de voorkant gebruikt is, is afkomstig van Daanjes broer, die vaker de omslagen van haar werken verzorgt. Deze geeft prachtig een droomtoestand weer, waarin trappen naar raadselachtige ruimtes in de hoogte en duizelingwekkende diepte voeren, en een raam zomaar plotseling in de donkere hemel hangt met uitzicht op een lichtere. Een van de trappen leidt zelfs naar de hemel. Als dromen een verlangen weergeven, is dat misschien wel het verlangen van de ik-persoon: een stapje in de hemel zetten, om voor even weer in contact te komen met haar overleden moeder.

Op de eerste bladzijde wordt de ik-persoon wakker door de deurbel. Ze wordt echter wakker in een droom, in de kamer van haar jeugd. Ze snelt naar de voordeur en daar staat haar moeder met een tas in de hand, die de ik even moet vasthouden, omdat de moeder haar auto aan het einde van de straat heeft geparkeerd en nog een parkeerkaartje moet halen. De tas brengt een diepe emotie teweeg. Het herinnert haar aan de tas met persoonlijke eigendommen van haar moeder, die na haar dood was overgebleven. Om die tas zonder eigenares, naast de sandalen, had ze moeten huilen, meer nog dan om de dood: ‘Die tas had ik nu in mijn handen, en ik dacht gerustgesteld dat ze hem blijkbaar had teruggevonden, nadat ze haar voor eeuwig van haar bezittingen hadden gescheiden.’ Hier is duidelijk hoe bizar een droom kan verlopen, dat de moeder aan de deur staat, terwijl de ik-persoon weet dat ze al dood is. Als ze haar moeder achternaholt, omdat de bankpas nog in de tas zit, wordt ze wakker van haar eigen geroep.

Zo zet Daanje meteen aan het begin al een ontroerend beeld neer van het verlies van de moeder: juist in die tas met persoonlijke spulletjes voel je het verdriet. Het is al tien jaar geleden dat de moeder is overleden en nu pas droomt ze van haar, terwijl ze daar zo vaak naar had verlangd. Op weg naar haar atelier blijft de droom haar achtervolgen. Het is alsof haar moeder zo dichtbij is dat ze haar zou kunnen bellen om haar over de afgelopen jaren te vertellen. De droom is ook aanleiding tot denken over de moeder, hoe ze was en wat haar ideeën waren. Ze was heel betrokken bij het leven van haar twee dochters. Ook was ze gesteld op haar vrijheid en zelfstandigheid: tot op hoge leeftijd wilde zij haar auto behouden. Daarom is die droom over die geparkeerde auto ook zo treffend. Aan het eind van haar leven begon ze te mijmeren over een leven na de dood, terwijl ze die mogelijkheid altijd had ontkend. De dochter had moeite met die omslag, maar nu ze is overleden, vraagt ze zich af of de moeder misschien vanuit het hiernamaals haar probeert te bereiken. Die betrokkenheid zou haar passen: even kijken hoe het met haar dochters gaat.

Daanje laat zien hoe onze zintuigen herinneringen kunnen oproepen. De moeder at altijd alleen de zuurtjes met citroensmaak uit de zak. Als de ik-persoon dat na haar moeders dood ook een keer doet, begrijpt ze waarom: de citroensmaak herinnert haar aan de citroenlimonade die ze in hun vakanties in Frankrijk dronken. Voor de dochter is die herinnering te heftig. Ze gooit het snoepje weg. In al deze details en bizarre wendingen van dromen en herinneringen blijkt steeds Daanjes fijngevoeligheid en inzicht in de menselijke ziel. Ze laat zien hoe ze haar herinneringen soms voor zichzelf wil bewaren en niet wil delen met haar vriend.

Al met al vormt het boekje een prachtige eenheid in zijn eenvoud: het beeld van de moeder die na haar dood aanbelt bij de dochter – hoe symbolisch! – past bij die wonderlijke omslag met trappenpartij, deur beneden en raam boven. Het is een heel persoonlijk, maar ook universeel verhaal over het verlies van een moeder die paradoxaal genoeg je leven lang bij je blijft.

Dietske Geerlings

Anjet Daanje – Dromen van mijn moeder. B for Books, Hilversum. 64 blz. € 2,49 (in de winkel, online alleen in sets van 10 te koop).