Tussen sterkedrank en sterren van hoop

Je hoeft niet tot eind december te wachten om de fraai uitgegeven kerstvertelling Stargate van de Noorse Ingvild H. Rishøu te lezen. Ook al speelt het verhaal zich rond het kerstfeest af en staan er talloze verwijzingen naar het kerstverhaal in, het is een universeel verhaal, voor jong en oud, dat op elk moment in het jaar aangrijpt.

Ronja, de hoofdpersoon, woont samen met haar oudere zus Melissa en haar vader in Tøyen, een volksbuurt in Oslo. De werkloze vader is net iets te vaak te vinden in Stargate, waar hij te veel drinkt. De conciërge op Ronja’s school heeft oog voor de situatie waarin Ronja zich bevindt, en zonder zich daar veroordelend over uit te spreken, geeft hij haar als tip dat er een baan als kerstboomverkoper wordt aangeboden, misschien iets voor haar vader? Ronja’s vader lijkt ondanks zijn drankverslaving een liefhebbende vader:

‘Mijn Roversdochter,’ zei papa altijd. ‘Je bent mijn Roversdochter en mijn Schatkist en mijn Oliefonds.’
Hij noemde ons Ster en Maan en Macaroni en Melief. Hij noemde ons Ronja Roversdochter en Melissa Moonlight. Hij stapte de deur binnen en zei: ‘Waar is mijn Roversdochter en waar is mijn Maneschijn?’
‘Hier,’ zeiden we dan. ‘We zitten gewoon cornflakes te eten.’

De vader meldt zich als kerstboomverkoper en tot verrassing van de twee dochters wordt hij aangenomen. Voor even breken er gouden tijden aan: er is wat meer geld, hij gaat niet meer naar Stargate en er is meer aandacht voor de twee meisjes. Helaas haalt zijn vriendin Sonja hem over om toch weer eens naar Stargate te gaan. En dan gaat het behoorlijk mis. Hij krijgt een voorschot van zijn werk, voor de kerstcadeaus, maar dan gaat hij toch naar Stargate en niet meer naar zijn werk. Melissa neemt de baan van hem over. Het is zwaar werk en Ronja besluit haar te helpen: mensen kopen sneller als zij er als mager klein meisje bij staat, maar de baas Eriksen, die af en toe komt controleren, moet daar niets van hebben: dat is immers kinderarbeid.

Het verhaal heet niet voor niets een kerstvertelling. Hoewel het zich afspeelt in een hedendaagse buitenwijk van Oslo, bevat het diverse elementen van het oude kerstverhaal. De barre omstandigheden waarin de twee meisjes verkeren, past bij de zware tocht van Jozef en Maria naar Bethlehem. De baby die geboren zal worden bij onderbaas Tommy, lijkt weliswaar in niets op de verwachte Messias, maar het is wel de drijfveer van Tommy om de meisjes volop in te zetten op de markt, zodat er zoveel mogelijk geld verdiend kan worden, zodat Tommy een commode kan kopen en de meisjes in hun levensonderhoud kunnen voorzien. In de begripvolle conciërge, de aandoenlijk liefdevolle buurman Aronsen en de mysterieuze Alfred, die Ronja een reusachtige kerstboom cadeau doet, zou je de drie wijzen kunnen zien. Zij brengen allemaal iets moois voor Ronja mee. Hiermee is de arme Ronja misschien zelf het kerstkind. Overal in het verhaal is de tegenstelling voelbaar tussen ijzige kou en behaaglijke warmte, niet alleen letterlijk, maar ook in het sociale verkeer.

Het verhaal is niet alleen heel ernstig, maar bevat ook veel humor, zoals de subtiele dialogen tussen Ronja en de conciërge, maar ook de gevatte opmerkingen en oplossingen van Melissa en Ronja, ondanks de tragische omstandigheden waarin zij verkeren:

‘Je zus,’ zei de conciërge altijd. ‘Haar vergeet ik niet zo gauw. Ze heerste eigenlijk in haar eentje over het schoolplein.’

‘Ja, Militia,’ zei de conciërge altijd. ‘Haar zou ik meenemen in een oorlog.’

Stargate spreekt tot de verbeelding, doordat de lezer veel zelf mag invullen. Sommige bladzijden zijn maar halfgevuld met een herinnering, een klein voorval of een dialoog. Wat daartussen gebeurt, mag je zelf invullen. Het verhaal heeft daardoor iets fragmentarisch.

Het verhaal zou je zelfs een ode aan het verlangen en de verbeelding kunnen noemen, want alleen door te blijven dromen en fantaseren houdt de kleine Ronja hoop en weet zij zelfs haar grote zus te troosten. Stargate is weliswaar het café dat Ronja haat, omdat ze haar vader kwijtraakt aan de drank, maar je zou kunnen zeggen dat zij zelf met haar kinderlijke hoop en verlangen bij een andere ‘sterrenpoort’ staat, namelijk die tussen zwarte realiteit en liefdevolle verbeelding. Omdat het perspectief bij de kleine Ronja ligt, trekt zij de lezer moeiteloos mee in dit hedendaagse sprookje.

Dietske Geerlings

Ingvild H. Rishøi – Stargate; een kerstvertelling. Vertaald door Liesbeth Huijer. Koppernik, Amsterdam. 160 blz. € 22,50.