De nerfachtige structuur van het leven zelf

Kwakman & Smet is een jonge, Rotterdamse uitgeverij die zich in haar uitgaven richt op specifieke projecten waarbij de relaties tussen taal, inhoud, vormgeving en beeld centraal staan. De uitgeverij ambieert drie verschillende reeksen: Janosz (uitgaven van dubbelkunstenaars), Eposz (uitgaven die inspelen op de actualiteit) en Peretz (samenwerkingen tussen kunstenaars en schrijvers/dichters waarbij taal en beeld een balans vormen). De reeks Janosz opent met palganeem van Lies Van Gasse. De 192 fraai vormgegeven pagina’s vormen een ruimhartige weergave van een kunstproject dat tussen juni 2020 en december 2021 plaatsvond, waarbij men via de site palganeem.com brieven kon bestellen. Gebonden in linnen en voorzien van twee leeslinten (roze en blauw) nodigt dit werk bij de eerste blik onmiddellijk uit om te grasduinen.

In het boek ontmoeten we Heremiet en Kind, twee personages die een familierelatie met elkaar hebben en die elkaar brieven schrijven. De wereld om hen heen is sterk aan het veranderen en zij brengen daar ieder op hun eigen wijze verslag van uit. In de eerste brief leren we Heremiet kennen. Hij formuleert bedachtzaam, heeft handgeschreven verbeteringen aangebracht in zijn getypte tekst op een blauwe ondergrond en beschrijft in een minuscuul lettertype zijn leven op een eiland. Hij vertelt daarbij over ‘de verte die voor hem ligt’ als hij uit het raam kijkt terwijl hij inzoomt op het mos met een kristalstructuur, de stenen, de kustlijn. Heremiet nodigt Kind uit om beter te observeren. Lang heeft hij gedacht dat hij wist wat het was om alleen te zijn, maar ‘Nu ik hier ben besef ik dat ik alleen maar schaduwen heb gezien.’ Met enkele kleine tekeningen verlevendigt hij zijn brieven. Zijn brieven zijn bedoeld om het begin te zijn van een nieuwe ontmoeting tussen hem en Kind: ‘Laat mij een kier zoeken in de werkelijkheid en door die scheur naar jou toekruipen.’

De brieven van Kind zijn handgeschreven en zijn te herkennen aan een roze kleur. Zij maakt tekeningen op haar blad en krult haar uitwaaierende teksten daaromheen. Deze associatieve manier van werken doet intiem aan: we bevinden ons middenin het scheppingsproces. Ze herhaalt teksten vrijelijk, bevraagt wat Heremiet haar schrijft en onderzoekt in beeld en woord. Kind verlangt vooral naar ‘een toekomst waarin wij elkaar ontmoeten’.

Het boek bevat twaalf brieven die omgeven zijn met gedichten, tekeningen en foto’s. Ook worden fragmenten uit hun beider brieven uitvergroot herhaald. De tekst in de brieven en de gedichten bulkt van pakkende zinsnedes over het geheugen, je identiteit en eenzaamheid die beklijven. Zoals deze strofe uit het eerste gedicht ‘Bloemen van vis’:

Je legt een lijst rond al je herinneringen
maar ik herinner mij toch vooral
de nerfachtige structuur van het leven zelf.

Of deze zinnen uit een brief van Heremiet:
‘Je schrijft iets op: een heel pleidooi, te lang om te citeren, over wapens, vrijheid en controle. Een extern geheugen dat herinneringen wekt die lang waren ingesneeuwd.’ Of deze gedachte van Kind: ‘ook dit is fictie. Ik steek mijn jongere zelf in een doosje en stuur dat op naar jou. Maar er is iets met de frankering.’

Als een jutter dwaal je steeds vol verwondering rond op het door Van Gasse in leven geroepen eiland palganeem, terwijl je op de mooiste vondsten stuit: in beeld, in woord en in de talloze combinaties tussen die twee. De speelse, hybride manier van presenteren laat je enerzijds preciezer kijken terwijl je anderzijds vrijelijk kunt associëren. Uitgeverij Kwakman & Smet had zich geen betere kunstenares kunnen wensen dan de getalenteerde Lies Van Gasse om te starten met de reeks Janosz.

Miriam Piters

Lies Van Gasse – palganeem. Kwakman & Smet uitgevers, Rotterdam, 192 blz. € 35.