Het menselijk lichaam is een vat vol mysterieuze substanties

Hoe begin je aan een tweede (jeugd)boek wanneer je debuutroman zowat alle denkbare literaire prijzen heeft gewonnen, meer dan vijf jaar op rij in de New York Times-bestsellerlijst prijkte (waarvan meer dan 140 weken op de eerste plaats) en bijzonder succesvol verfilmd werd? Het overkwam de Amerikaanse auteur R.J. Palacio met haar ontroerende en integere jeugdroman Wonder (2012), waarin ze eerlijk en oprecht schrijft over de besognes van de tienjarige Auggie (August) die aan het Treacher Collins-syndroom lijdt en daardoor een ernstig misvormd gezicht heeft. Om de eerder gestelde vraag te beantwoorden: op de enige denkbare manier, namelijk door een geheel ander boek te schrijven.

De intrigerende eerste zin toont onmiskenbaar aan dat R.J. Palacio in haar tweede boek Pony niets van haar oorspronkelijke grandeur verloren heeft: ‘Het was mijn botsing met de bliksem waardoor pa zich in de fotografische wetenschap ging verdiepen, en zo is dit allemaal begonnen.’

Aan het woord is de twaalfjarige Silas Bird die aan het hoogst merkwaardige voorval overigens minder woorden wijdt dan aan de verstrekkende gevolgen ervan: de hierdoor ontstane specifieke interesse van Silas’ vader, met name in de daguerreotypie, blijkt een bende valsemunters niet ontgaan. Midden in de nacht wordt hij ei zo na ontvoerd. In gezelschap van Pony, een jawel … witkoppony en de mysterieuze Middelwant – expliciet geen geest of denkbeeldige vriend genoemd – trekt Silas op queeste, zijn geliefde vader achterna. Tijdens de tocht heeft de jongen ruimschoots de tijd om de complexe, maar bovenal liefdevolle vader-zoonrelatie te overdenken. Hoewel Silas z’n vader als uitvinder en genie in hart en nieren beschouwt, is hij evenmin blind voor de omstandigheden:

[A]ls je arm bent geboren en er alleen voor staat tegen de tijd dat je tien bent, kan de wereld je te machtig worden. Dat is er met pa gebeurd, voor zover ik weet van de brokstukjes die hij me door de jaren heen heeft verteld. Pa praat namelijk niet veel over zichzelf. Zijn leven is een legpuzzel waarin ik alle stukjes die ik ken aan elkaar probeer te passen.

Op de barre tocht door een grotendeels onherbergzaam gebied treft Silas niet toevallig marshal Farmer, een politiefunctionaris die de bende al langer in het vizier heeft. Aanvankelijk zijn Silas en de marshal zeer tegen hun beider zin tot elkaars gezelschap gedwongen, maar gaandeweg ontstaat een voorzichtige toenadering die steunt op wederzijds vertrouwen en begrip, over de generaties heen. Naarmate de roadtrip vordert, toont Palacio zich bedreven in het opbouwen van de spanningsboog, wat zich o.a. manifesteert in de vraag of Silas zijn geliefde vader ooit nog zal terugzien. Het resulteert in een strakgecomponeerde climax, zowel spannend als aangrijpend, een apotheose met groteske allure die weinig (jonge) lezers onberoerd zal laten.

Net zoals Auggie overtuigt Silas als een bijzonder boeiende protagonist, als een complex personage van vlees en bloed, als een nauwgezet observator van stemmingen en gevoelens. Dankzij de sterke introspectie word je als lezer meteen deelgenoot van Silas’ zielenroerselen, en meer dan dat. Opnieuw etaleert Palacio haar indrukwekkende psychologische inzichten die Wonder al tot zo’n respectabel debuut maakten. Vanaf het eerste hoofdstuk blijkt nu ook Silas zo’n zeldzaam personage dat je meteen in je hart sluit.

Dankzij de vele levendige dialogen, waarin zelden een woord teveel staat, hoor en zie je de personages voor je. Zeker de gesprekken tussen Silas en Middelwant zijn meer dan de moeite waard en vormen een oprechte ode aan de kracht van onze verbeelding. Daarbij heeft de auteur een bijzonder oog voor betekenisvolle details en komt de intrigerende couleur locale van de 19de eeuw treffend tot leven. Ieder hoofdstuk wordt bv. ingeleid door een fascinerende zwart-witfoto en begeleid door een raadselachtig citaat waarvan de ware betekenis zich pas gaandeweg aan de oplettende lezer ontvouwt. Het resulteert in een hoogst sensitieve schriftuur, waardoor je Pony echt met alle zintuigen dient te ervaren.

De roman bevat bovendien een keur aan symboliek en motieven, zodat je geregeld passages wil herlezen om dit enerverende verhaal als complex netwerk te kunnen ontrafelen. De talrijke verwijzingen naar klassieke literatuur en mythologie verrijken Silas’ getuigenis en verlenen deze jeugdroman een sterke gelaagdheid. Palacio schept een ware ode aan de verbeeldende kracht van verhalen, die elke generatie nodig blijft hebben. Net zoals Silas de puzzelstukjes van z’n vaders afkomst en verdwijning dient te verzamelen, zo daagt Palacio de lezer uit om haar caleidoscopische portret aan verhaallijnen en motieven tot een volledige ‘story’ samen te stellen. Het siert de auteur overigens dat ze niet de gemakkelijke weg van het ‘happy end’ bewandelt, maar het leven in alle mogelijke facetten toont:

De banden die ons binden zijn verbluffend, zoals ik al vaker zei. De onzichtbare lijntjes die tussen en rondom ons zijn geweven, trekken aan ons op plaatsen en momenten die we misschien nooit zullen zien, of die we pas na verloop van tijd gaan begrijpen. Daar ben ik wel achtergekomen.

Het is een meer dan lovenswaardige prestatie van vertaalster Annelies Jorna om Silas’ getuigenis in dergelijke rake volzinnen te treffen:

Met het geheugen is het raar gesteld. Sommige dingen komen helder in je op, met een felle kracht, als vuurwerk in een lange zwarte nacht. Andere dingen zijn zo vaag en wazig als smeulende as. Ik doe altijd mijn best om mijn herinneringen op een rijtje te zetten, maar het lijkt wel eens alsof je bliksemschichten in een doos wil opbergen.

Af en toe krijgt het toeval een glansrol toebedeeld, en ja, daarmee raakt de auteur weleens aan de grenzen van de geloofwaardigheid. Tegelijkertijd schept Palacio zo’n rijk en uniek universum dat je haar dat laatste graag vergeeft. En of de hooggespannen verwachtingen na Wonder zijn uitgekomen; Pony is misschien nog wel beter.

Jürgen Peeters

R.J. Palacio – Pony. Vertaald door Annelies Jorna. Querido, Amsterdam/Antwerpen. 304 blz. € 20.99.