Cirkels van geweld

Het gebeurt niet elke dag dat er een Palestijnse roman in ons kleine kikker taalgebiedje verschijnt. Hoewel er enorm veel over het land gepubliceerd wordt, betekent dat nog niet dat daarmee ook de Palestijnse literatuur zelf altijd even toegankelijk is voor ons. Deze lijkt soms haast een beetje ondergesneeuwd te raken door de alledaagse waan van krantenbericht, opinies en analyses die we al over ons uitgestort krijgen. Gelukkig brengt de altijd avontuurlijke uitgeverij Koppernik hier nu, met de publicatie van Een klein detail van Adania Shibli, wat verandering. Hoewel het misschien ook geen totale verrassing mag zijn dat nu net dit boek ons wel bereikt. Wie goed oplette, kon Een klein detail al een een tijd lang hoge ogen zien gooien in het buitenland, na het verschijnen van het een Engelse vertaling een paar jaar terug.

En laat nu net het feit dat journalistieke berichtgeving zeker niet altijd het volledige verhaal vertelt, onderwerp zijn van deze haarfijne novelle. In het korte tijdsbestek van 128 pagina’s biedt Shibli ons twee totaal tegengestelde perspectieven op een feit waar je in een krant misschien makkelijk overheen zou lezen, tussen alle andere ellende. In de zomer van 1949, een jaar na de oprichting van de staat Israël, wordt op een patrouille door de zuidelijke Negev-woestijn een kampement bedoeïenen uitgemoord door Israëlische soldaten. Een jonge Palestijnse vrouw wordt daarbij gevangen genomen, verkracht en later geëxecuteerd. Een oorlogsmisdaad zoals er miljoenen zullen zijn geweest, maar doordat Shibli juist dit detail uit de wereldgeschiedenis licht, krijgt het bredere betekenis. Als metafoor voor de cirkels van geweld, die de regio Israël / Palestina nu al decennia lang teisteren.

In het eerste deel volgen we de agressor. We kijken door de ogen van een Israëlische commandant, die de leiding voert over het regiment soldaten dat in de Negev gestationeerd is. Zijn blik is zogenaamd objectief. In lange, precieze beschrijvingen volgen we de minutieuze veranderingen die hij waarneemt in het weer en in het landschap. Maar die objectiviteit wordt al snel ondermijnd vanaf het moment dat hij, op de eerst nacht in het kamp, door een slang wordt gebeten. Een feit dat hij angstvallig geheim houdt voor zijn manschappen. Zijn wond rot en ettert, hoe zeer hij ook zijn best doet om hem schoon te houden. Een onmogelijke taak op een onherbergzame plek als een woestijn. Langzaam maar zeker begint de commandant dan ook de grip op zijn oh zo geordende werkelijkheid te verliezen. Als het Palestijnse meisje het kamp binnen wordt gebracht, probeert hij zich eerst nog onderscheiden van zijn manschappen en haar ogenschijnlijk in bescherming te nemen. Maar als lezer weet je dan al dat deze façade niet meer is dan schone schijn.

In het tweede deel van het boek springen we naar het heden. Een jonge vrouw leest in de krant over het voorval uit 1949. Net als de commandant uit het eerste deel is ze op zoek naar orde, alleen is die in een land Palestina, waar explosies dagelijks je ramen aan diggelen slaan en al je papierwerk overhoop halen, ver te zoeken. Als ze erachter komt dat de moord in de Negev op dezelfde dag als haar geboortedag heeft plaatsgevonden, besluit ze op onderzoek uit te gaan. Ze leent de identiteitskaart van een collega die wel door de verschillende veiligheidszones kan reizen, huurt op naam van een andere collega een huurauto uit en begeeft zich op ongebaande paden. Ze bezoekt een militaire museum en een documentatiecentrum van een kibboets, zonder daar echt iets wijzer uit te worden. Ze draait steeds dichtere cirkels om de waarheid, tot heden en en verleden zich door elkaar beginnen te lopen en de geschiedenis zich lijkt te willen herhalen.

Het is misschien niet geheel verwonderlijk dat nu net J.M. Coetzee op de achterflap een aanbeveling doet voor dit boek. Net als in zijn werk worden in Een klein detail de morele consequenties van leven in een gespleten land recht in de bek gekeken. Maar ook net als in het werk van Coetzee levert die zoektocht geen heling of toenadering op. Zuid-Afrika is nog steeds door en door verdeeld, Palestina nog steeds geen erkende staat en het kwaad een zwart gat waar je maar om heen kan blijven draaien, tot je er in verdwijnt. Het enige wat deze zoektocht wel oplevert, is waarachtige literatuur over zoekende mensen in duistere tijden. Gelukkig maar.

Jonathan van der Horst

Adania Shibli – Een klein detail. Uit het Arabisch vertaald door Djûke Poppinga. Koppernik, Amsterdam. 128 blz. € 21,50.