Het dorp en de wereld

Gluren bij de buren is een oud dorps vermaak, dat zelfs in onze eenentwintigste eeuw nog volop beoefend wordt. Ook in Bij de buren de nieuwe roman van Kristine Bilkau. Echter niet uit plat tijdverdrijf, maar uit bezorgdheid over het lot van anderen. Twee personages, Julia en Astrid, leven hun overzichtelijke levens in een dorp vlak bij het grootschalige Noord-Oostzeekanaal in Sleeswijk Holstein. Minder druk en veeleisend dan Hamburg, maar uiteraard ook woonplaats van mensen met al hun twijfels en slameur.

Einddertiger Julia, die kunstgeschiedenis studeerde maar nu een pottenbakkerswinkeltje drijft, is met haar man Chris mede naar dat idyllisch ogende plattelandsoord verhuisd, omdat ze zo graag zwanger wil worden, wat maar niet lukt. Chris is biologisch onderzoeker en vaak op reis. De zestigjarige Astrid, die even verderop woont, is huisarts en denkt na over haar naderende pensionering. Haar man Andreas is al met pensioen en vult zijn dagen met zich opwinden over wat de grote nieuwskanalen allemaal uitzenden.

Niet meteen uitgangspunten voor een groot opgezette roman, maar daar is het Bilkau ook duidelijk niet om begonnen. In haar eerdere romans, De gelukkigen (2016) en Een liefde, in gedachten (2019) zoekt Bilkau het eveneens in de kleine menselijke contacten, die het grotere verhaal van de wereld vertellen. En net als in laatstgenoemde roman, snuffelt de protagonist ook hier in de nagelaten spullen van iemand anders, om zo een levensverhaal te (re)construeren.

In Bij de buren maakt Julia zich zorgen over het plotseling leegstaande huis naast dat waarin zij en haar partner sinds een half jaar wonen. Er leefde enige tijd een stel met twee kleine meisjes, maar na de vakantieperiode keerde niemand terug. Dat roept vragen bij haar op. Is er iets gebeurd, zijn de echtelieden misschien uit elkaar en waar zijn ze dan nu?

Ze voelt zich ongemakkelijk bij de gedachte dat ze zich met iemands leven bemoeit. En tegelijkertijd voelt ze zich ongemakkelijk bij de gedachte te moeten aanzien dat de brievenbus van haar buren voller en voller wordt.

Het is het begin van veel gepieker, snuffelen op internet, gesprekjes met andere buren. Alles tegen de achtergrond van haar persoonlijke drama maar niet zwanger te kunnen raken. Iets enigszins vergelijkbaars doet zich voor bij Astrid, die bij een noodgeval wordt geroepen en zich zeer verbaast over de onverschillige houding van een man, die vele uren lang niets onderneemt, terwijl zijn echtgenote in bad op sterven ligt. Dat brengt bij haar alle kanten uitwaaierende gedachten op gang over hoe mensen met elkaar omgaan. Binnen gezinnen en families, maar ook daarbuiten.

Bilkau gebruikt bewust kleine voorvallen om te laten doorklinken dat ze hetzelfde verhaal vertellen als de maatschappelijke gebeurtenissen die door hun omvang altijd wel alle aandacht krijgen. Omdat zij veelal vrouwen portretteert, krijg je zo snel de indruk dat ze hier de verondersteld andere kijk van vrouwen op het bestaan wil laten horen. De mannen in haar boeken zijn niet alleen slechts figuranten, maar ook altijd bezig met heel andere, meer technocratisch gestuurde kwesties. Waar Julia de seizoenen ervaart, ziet Chris slechts watervervuiling en waar Astrid familieleden en vriendinnen bijstaat, maakt Andreas zich druk om de internationale politiek, waar hij toch geen invloed op heeft.

Kristine Bilkau zet het dorp en de wereld op uiteenlopende manieren naast elkaar. Dat lijkt soms wat willekeurig, als het opeens gaat over de leegstaande winkels in het centrum, de verloedering van oude woningen, de door een mogelijk gefrustreerde postmedewerker in de berm gesmeten brieven, asociaal gedrag in het zwembad of de in onnodig zwaar plastic verpakte medicijnen, die Julia slikt om zwanger te worden, maar ze vertellen stuk voor stuk wel de essentie van onze tijd. De ervaringen van Astrid, die als arts bedreigd wordt, en de worsteling van Julia om zwanger te worden zijn de andere kant van dat verhaal: hoe kan een mens in een tijd van gewetenloze technologie en inhumane protocollen nog geloven in een menswaardige toekomst.

De verdwenen moeder met haar kleine meisjes, de familie en vriendinnen maken deel uit van dat parallelle vrouwelijke universum, dat de mannen lijkt te ontgaan. Ook Julia’s overleden moeder moet daar al mee te maken hebben gehad. Soms treffen Astrid en Julia elkaar, lopen hun levens voor korte tijd gelijk op. En dat is ook het geval met de echtgenoten in hun levens, bijvoorbeeld wanneer Julia en Chris moeten besluiten of ze hun geld willen besteden aan een vruchtbaarheidsbehandeling of aan zonnepanelen. Want zo wreed kan de werkelijkheid zijn.

Chris en zij hebben voor zonnepanelen gespaard. Elke maand is het krap, ze wisten dat het zo zou zijn; het betekent dat ze binnenkort een keus moeten maken, ivf of zonnepanelen op het dak. Het is symbolisch dat ze nu ook nog voor zo’n beslissing staan. Voortplanting of klimaatbescherming.

Vergeleken met Bilkaus vorige roman, Een liefde, in gedachten, is Bij de buren een veel fragmentarischer opgebouwd werk. Zeker geen pageturner, maar wel een boek waarin de lezer even mede-dorpsbewoner wordt en zich kan inleven in het hedendaagse plattelandsbestaan, dat niet is wat grotestadsbewoners er vaak van denken. Bij de buren is zachtmoedig feministisch, ingenieus geconstrueerd, maar heeft totaal onverwacht een onthutsend zalvend slot.

André Keikes

Kristine Bilkau – Bij de buren. Vertaald door Ymke van der Staay. Cossee, Amsterdam. 256 blz. €24,99.