Heel mij met volle glazen wijn

De bundel De Dingen van Miek Smilde is gewijd aan de vijf grote wereldreligies. Zij ontleende aan het Jodendom, het Christendom, de Islam, het Hindoeïsme en Boeddhisme grote thema’s zoals leven en dood, waarheid en leugen, wraak en verzoening. Zo zijn bij voorbeeld in het deel over het Christendom de zeven scheppingsdagen te vinden. Wie echter verwacht het Bijbelse verhaal van de schepping van dag tot dag te volgen, vergist zich. De dichter gebruikt persoonlijke ervaringen om het scheppingsverhaal weer te geven. Hoe deze ervaringen samenhangen met de betreffende scheppingsdagen, is niet meteen duidelijk. Het gedicht ‘De eerste dag’ is daarvan een voorbeeld.

De eerste dag

Dat ik je heb liefgehad.
Dat het lichter werd, en later.
Dat de zon in jou verdween
je huid looide,
je ogen blauwer verfde.

Dat ik begreep dat je ergens anders
en elders, natuurlijk
dat het verder weg lag,
dieper dan waar ik kon komen,
de parel en de oester.

Wat verzwegen bleef,
werd begraven, een rouwrand
om de levenden, getekend de dagen
de lente gekleurd en grijs gekrompen
onder een paarse regen.

Dat we wilden behouden
en vielen, onze knieën schaafden,
beschaamden.

Bij herlezing van dit gedicht kan met enige goede wil aansluiting worden gevonden bij de eerste scheppingsdag. Dit zoeken naar de analogie met het Bijbelverhaal, maakt het gedicht intrigerend. Het is een hoogst individuele uitdrukking van een universele waarde binnen de godsdienst. Hetzelfde geldt voor de gedichten uit het onderdeel over Hindoeïsme: De vier edele waarheden & Het achtvoudige pad. Het eerste gedicht uit deze serie, getiteld ‘Lijden’, lijkt een vervolg te zijn op de thematiek van het hierboven aangehaalde gedicht.

Lijden

Dat ik je ben kwijtgeraakt, een bos
verdwaald in zoeter hout,
je armen omgeslagen in het meer,
de andere kant van minder.

En dat je dan, gestreeld gezien,
verblind raakt in het felle licht, en ik,
een watersnood van wanhoop
en dat dit dan te grote woorden zijn,

dat het kleiner moet, zeg je,
de waarheid is een fiets op straat,
een man, een hond
urgent als in: zo gewoon mogelijk.

Maar ik dicht als in dichter, de kieren gestopt,
de tocht buitengesloten.

De overeenkomst met het eerstgenoemde gedicht in thematiek en uitwerking is opvallend, zij het dat er in dit gedicht een godsdienstige aanbeveling doorklinkt, hoe met lijden en afscheid om te gaan. Bij het merendeel van de gedichten staat in een voetnoot uitleg over het verhaal van de betreffende godsdienstige leerstelling, wijsheid of het gebod. Een enkele keer schrijft Smilde proza. Zoals onder de titel Aalmoes in De vijf zuilen van de Islam.

Aalmoes

Ik wil graag dat je luistert. Ik wil dat je mij hoort, laat je ogen niet verdwalen, kijk naar mij, ik vraag je niet om te blijven, ik dwing je niet te vluchten. Verdraag de woorden, het zijn maar woorden. Ik vraag je niet te zwijgen, alsof stilte het antwoord is op nooit gestelde vragen, want je weet niet waarom en ik weet het ook niet, ik dwing je niet te biechten, al spuwt het verlangen in je onderbuik, de lava van je lichaam. […]

Door de korte zinnen en zinsdelen, leest het proza bijna als een gedicht, een bezwering van verlies en verdriet. De tekst Adonai, die de Joodse godsdienst oproept, is gebaseerd op de typische religieuze feesten en rituelen. Ze vormen een aanleiding voor de ‘ik’ om te reflecteren op schuld en verantwoordelijkheid. De rituelen vormen een middel voor het oproepen van veranderingen en handelen. Ook het onderdeel over de waarheden van Boeddha en De vijf zuilen van de Islam, worden de algemene leerstellingen telkens vertaald naar individueel gedrag.

Smilde gaat bij de uitwerking van de vijf wereldgodsdiensten verder dan alleen het verdichten van religieuze regels, voorschriften en wijsheden. Zoals we hierboven zagen, verdiept zij deze in het licht van haar persoonlijke levensverhaal. Of omgekeerd, haar individuele ervaringen brengt ze onder in de theologische waarheden en de historisch – mythologische verhalen. De wereldgodsdiensten worden tot een decor waarin het individu zijn weg zoekt. Op deze wijze kunnen algemene religieuze waarden inzicht en bemoediging verlenen in persoonlijke ervaringen.

Hanneke van Schooten

Miek Smilde – De dingen. De Arbeiderspers, Amsterdam. 79 blz. € 18,99.