Deze recensie van Nachthuis komt uit 2007

In het kamp door de Amerika’s

In interviews heeft Martin Amis aangegeven dat hij nog nooit in Rusland is geweest. Toch heeft hij het aangedurfd om het leven van een man in een strafkamp in de Sovjet-Unie onder Stalin te beschrijven. Levert dat een overtuigende roman op?

De Russisch-Amerikaanse hoofdpersoon in Nachthuis is een oude, narrige man. Hij maakt nog een keer een reis met een cruiseschip naar de plek waar hij vroeger gevangen zat. Hij schrijft zijn memoires op voor zijn Amerikaanse stiefdochter Venus (‘goed consumptiepatroon, royale ziekteverzekering, twee academische titels, buitenlandse reizen en vreemde talen, een gereguleerd gebit, psychotherapie, bezittingen en kapitaal’). Het is of hij ook ons aanschrijft: de westerse mens. Het levensverhaal van de hoofdpersoon is gruwelijk. In de Tweede Wereldoorlog is hij ingezet als soldaat. Na de oorlog probeert hij zijn draai weer te vinden en wordt verliefd op het onbereikbare, bloedmooie meisje Zoja. Indirect komt hij ook door haar in een strafkamp terecht omdat hij volgens de aanklacht had gedweept met Amerika, terwijl hij alleen maar de borsten van Zoja ‘de Amerika’s’ bedoelde en die inderdaad ophemelde. Als zijn broer Lev in het kamp komt, blijkt dat deze inmiddels met Zoja is getrouwd. Dat zorgt voor een levenslange jaloezie.

Een groot deel van de roman gaat over de ontberingen binnen het kamp, de treiterijen, de verveling, de onderlinge pikorde. Doordat Amis de liefdesgeschiedenis als centraal thema heeft genomen, blijft die beschrijving op afstand. Het is een gruwelijk decor, waartegen de psychologische ontwikkeling van de hoofdpersonen kan plaatsvinden. Want ondanks zijn afgunst is de hoofdpersoon toch geneigd zijn broer te steunen in het barbaarse regime van het strafkamp.

Wat Amis beoogt met deze roman? Er sijpelen af en toe actuele gebeurtenissen door in de memoires, die worden geschreven terwijl in Beslan een gijzeling van schoolkinderen plaatsvindt. Maar die verwijzingen zijn te dun om ‘Nachthuis’ te zien als een waarschuwing tegen extremistische ideologieën. Dat neemt overigens niet weg dat Amis virtuoos kan schrijven. Dat blijkt vooral in het tweede deel van de roman als de twee broers weer uit het kamp zijn en de herinneringen aan die tijd
hun leven blijven beheersen. Ook de jaloezie blijft, met uiteindelijk noodlottige gevolgen voor Zoja.

Maar toch. Waarom kiest een moderne, Britse schrijver voor een tijd waarover Russische auteurs als Solzjenitsyn en Amalrik authentiekere boeken hebben geschreven? Die vraagt blijft hangen als je deze roman leest.

Coen Peppelenbos

Martin Amis – Nachthuis. Vertaald door Jan Pieter van der Sterre. Contact, Amsterdam. 256 blz. € 22,90.

Deze recensie verscheen eerder in de Leeuwarder Courant op 13 april 2007