Zwerven door Lissabon

Lissabon is blijkbaar een inspirerende stad voor schrijvers. In 2021 bespraken we hier al Harrie Lemmens’ Licht op Lissabon, onlangs bereikte ons het boek Lissabon een droomwandeling van Bart Stouten, een gepensioneerde Vlaamse radiojournalist met een uitgesproken voorkeur voor poëzie die in zijn programma’s uitgebreid aandacht besteedde aan literatuur. Het einde van zijn carrière leidde hem naar de Portugese hoofdstad, die moest dienen als inspiratie voor het slotdeel van een essaytrilogie.

Het is een meanderend boek geworden, zonder vaste bestemming, waarin de schrijver er niet voor schroomt om zijstraat na zijstraat in te slaan en dan maar te zien waar hij uitkomt. Zoals hij door de stad zwerft en flaneert, zo schrijft hij ook nu eens over Lissabon, dan weer over zijn ontmoeting met de mooie Iraanse jongen Nima, of wat zijn aandacht ook moge opeisen. Dat wat stuurloze karakter van het boek zal sommige lezers misschien afschrikken, maar het hoeft niet per se een probleem te zijn: je kunt je gewoon zo lang mogelijk laten meevoeren op Stoutens associatieve gedachtestroom.

We vermeldden het al, Stouten heeft een voorliefde voor poëzie, en dan kan je in Lissabon uiteraard niet om Pessoa heen, naast de vele andere dichters die hem hebben gevormd (Cendrars, Kavafis, Rimbaud enzovoort). Het biedt hem ook de gelegenheid om zijn eigen poëtica toe te lichten:

Zoveel van wat ik over poëzie had gelezen, had gewoon nooit voor mij gewerkt. Niets van de voorverpakte ideeën was bij machte geweest om te inspireren tot verzen die de tijd zouden overleven. Ik had genoeg van blakende ideeën en vormen waarin het tellen van lettergrepen en andere technische berekening primordiaal was.

Misschien is dat ook wel een minder geslaagd aspect van dit boek: Stouten reflecteert zoveel over zijn eigen schrijfproces en poëzieopvattingen dat het op den duur naar mijn smaak wat te metaliterair wordt. Zoals ik niet de behoefte voel om te weten hoe de kok zijn gerecht heeft bereid, zo sta ik ook liever niet binnen te kijken in de schrijfkamer van de dichter. Vooral de passages over Lissabon zelf blijven dan ook uiteindelijk bij, of het nu gaat over ‘cocktailbar-cum-kruidenierswinkel’ Pavilhão Chinês, café A Brasileira, het familierestaurantje As Zebras do Combro of de Elevador de Santa Justa.

In het tweede deel van het boek komt Stouten nog terug op ontmoetingen die hij als radio-interviewer had met Alain de Botton, Adriaan Van Dis, Peter Handke enzovoort, maar die worden toch wat anekdotisch en summier behandeld. Als dan in het derde deel ook nog dichters als Brodsky, Petrarca of Octavio Paz de revue passeren, krijg ik de indruk dat de schrijver wel héél erg veel grote onderwerpen even terloops aanraakt in dit boek en het misschien beter was geweest om wat meer focus te houden en een aantal thema’s te selecteren om die echt verder uit te diepen. Ook de fascinatie voor Nima komt niet helemaal uit de verf en eindigt nogal abrupt met een uitstapje naar Porto. Maar Stouten heeft zichzelf blijkens de volgende passage geen beperkingen opgelegd voor dit boek, noch wat de vorm, noch wat de thematiek betreft:

Waar fictie gepaard gaat met te veel formele verplichtingen en een verstikkende reeks voorgeschreven do’s-and-don’ts, lijkt het alsof je in non-fictie kunt schrijven over haast alles wat je wilt. Je kunt ook schrijven in iets dat dichter bij je eigen stem ligt.

Dat kan best kloppen, maar het is natuurlijk ook wel van belang dat je onderweg de lezer niet verliest – voor je het weet staat die nog op een plein naar een kerkje te kijken terwijl de schrijver allang weer in een zijstraat is verdwenen.

Daan Pieters

Bart Stouten – Lissabon een droomwandeling. Vrijdag, Antwerpen. 280 blz. € 24,50.