Bewust leven vergt inspanning

De roem van David Foster Wallace (DFW) werd gevestigd na verschijning van zijn enorme, 1000+ pagina’s dikke roman Infinite Jest. De titel, ontleend aan Shakespeare’s Hamlet (ook de inspiratiebron voor een deel van de meervoudige plot van Infinite Jest), betekent zoveel als oneindige scherts. Sommige lezers, waaronder ik, vinden het een kostelijk boek en blijven het herlezen. Anderen komen er niet doorheen en worden moedeloos van DWF’s gewoonte om in zijn verhalen en romans voetnoten en noten bij voetnoten op te nemen. Maar dat DFW’s werk diepgang heeft en zijn schrijverschap literair van belang is, dat betwisten ook degenen niet die niet door Infinite Jest heenkomen. Verder geldt natuurlijk: van de doden niets dan goeds. DFW pleegde in 2008 zelfmoord, een onvoltooid manuscript van 550 bladzijden nalatend van The Pale King, een roman die, afgaand op die 550 bladzijden, best twee keer zo lang had kunnen uitpakken als Infinite Jest.

Rond de verschijning van dat boek zette DFW’s uitgever een flinke pr-campagne op touw. Tot zijn ergernis, want hij verafschuwde publieke optredens. Waarom hij in 2005 toch ja zei tegen de uitnodiging de afgestudeerden van de liberal arts opleiding van Kenyon College, Ohio toe te spreken, weet ik niet. Zijn speech is in 2009 uitgegeven onder de titel This is Water, verscheen in 2011 al eens in vertaling bij Uitgeverij Contact en heeft nu een herziene tweede druk gekregen, verzorgd door Uitgeverij Koppernik.

De parabelachtige grap waar DFW mee begon in die speech is sinds 2005 zo vaak door anderen herhaald dat het een afgezaagd niemendalletje is geworden: twee jonge vissen komen een oude vis tegen, die hen vraagt: ‘Lekker water, jongens?’ De twee zwemmen schouderophalend door, waarna de ene de andere vraagt: ‘Wat is water?’
De speech bevat nog zo’n soort grap, die niet afgezaagd is en die ik hier niet citeer, om niet teveel weg te geven.

DFW’s boodschap aan de afgestudeerden was even eenvoudig als belangrijk: neem het water waar en blijf erover nadenken. Wat hij bedoelde was natuurlijk dat je moet ontsnappen aan het gevaar je bestaan te leiden alsof het een lopende band is, waarop je je gedachteloos laat meevoeren. Je hebt dankzij een mooie opleiding leren denken, doe dat dan ook, ook over al datgene waar je gewoon was aan voorbij te gaan zonder het zelfs maar op te merken, of wat je zonder erover na te denken over je heen liet komen.
Is dat gevaar zo groot dan? Ja. De meeste mensen vinden nadenken helemaal geen aangename activiteit. Vandaar dat we bedolven worden onder het soort entertainment dat zich alleen met het brein in de uitstand laat consumeren. Overigens maakt een bijzonder soort tv-entertainment deel uit van het plotcomplex van Infinite Jest.

DFW’s speech is niet van het soort dat gebruikelijk is bij zulke gelegenheden:

Er zijn grote delen in het leven van een volwassen Amerikaan die niemand aanroert in afstudeerspeeches. Tot die delen behoren verveling, routine en bekrompen frustratie.

Hoe aan die verveling, routine en bekrompen frustratie te ontsnappen? Door van de vrijheid die je wordt geboden – nooit eerder was die zo groot! – gebruik te maken op een wijze die je tot nog toe nooit is verteld:

De vrijheid die echt belangrijk is, is een kwestie van aandacht, bewustzijn, discipline en het vermogen om werkelijk zorgzaam te zijn voor andere mensen en om je op talloze, minimale, onsexy manieren voor hen op te offeren, elke dag weer.

Pagina’s van DFW’s boeken plegen geheel gevuld te zijn met woorden – hoofdtekst, terzijdes, noten, noten bij noten. In Dit is water heeft bijna elke zin een eigen bladzij gekregen. Ook korte en hele korte, zodat er veel wit is te zien. Of DFW blij geweest zou zijn met het (beoogde?) effect, de lezer het idee geven dat elke zin een diepzinnig-filosofische wijsheid verwoordt, betwijfel ik.

Hans van der Heijde

David Foster Wallace – Dit is water. Vertaling Reintje Goose en Jan Pieter van der Sterre. Voorwoord Gert de Bie. Koppernik, Amsterdam. 144 blz. € 15.

Eerder verscheen deze recensie van Dit is water