Hét gedicht van de Russische Revolutie

Volgens Robbert-Jan Henkes – en er is geen reden om aan zijn oordeel te twijfelen – is De Twaalf het grootste gedicht dat uit de Russische Revolutie van 1917 is voortgekomen. Het werd geschreven door Aleksandr Blok (St. Petersburg 1880 – Petrograd 1921), samen met Andrej Bely prominent vertegenwoordiger van het Russische symbolisme in de literatuur. De twaalf werd al in 1923 in het Nederlands vertaald door ene Maud Kok. In 1946 verscheen een betere vertaling van de hand van Paul Rodenko. Nu is er bij Uitgeverij Vleugels een derde, sterk van die van Kok en Rodenko afwijkende, derde vertaling verschenen, van Robbert-Jan Henkes.

Henkes koos voor een vertaling die de indruk moet wekken dat het gedicht gisteren is verschenen, dat wil zeggen: echt, levend en revolutionair. Ik beheers het Russisch niet en mijn oordeel moet dus beperkt blijven tot de kwaliteiten van de Nederlandse versie, maar echt, levend en revolutie ademend is Henkes’ vertaling van dit prachtige gedicht zeker, want De Twaalf dient zich aan als heet-van-de-naald-verslag. Sommige regels deden mij denken aan Danill Charms, een opmerking die als aanbeveling is bedoeld.

De twaalf van de titel zijn een patrouille van roodgardisten die tijdens een ijskoude sneeuwstormnacht door de bijna verlaten straten van Petrograd trekt, want:

De tred der revolutie niet verzaakt!
De onvermoeib’re vijand waakt!

Omdat de wind hier en daar banieren met de tekst ‘Alle Macht aan de Constituante’ aan stukken scheurt, laat de handeling zich goed dateren: de nacht van 18 op 19 januari 1918. Op de 18e begonnen na demonstraties en schietpartijen ging de Constituante (Grondwetgevende Vergadering) pas na dertien uur van discussie en stemmingen in die nacht uiteen. Van voortzetting van de beraadslagingen op 19 januari kwam het niet, want de Bolsjewieken hadden het Taurische Paleis, zetel van de Constituante, gesloten na het besluit van de door Bolsjewieken en Sociaal-Revolutionairen gedomineerde regering tot opheffing ervan. Een besluit overigens waarmee een beslissende stap werd gezet in de richting van dictatuur van de Bolsjewieken. Blok, die zich in oktober 1917 achter de Bolsjewistische Revolutie had geschaard, kon dat nog niet weten toen hij De Twaalf schreef, naar eigen zeggen in een roes en in enkele dagen.

Roodgardisten die bij nacht en ontij de elementen trotseren om de revolutie tegen haar vijanden te beschermen? Dat is maar één kant van De Twaalf. Een andere zijn de absurde wreedheden en moorden die ze begaan, alsof het de normaalste zaak van de wereld is om elke twijfel aan revolutionaire loyaliteit van anderen weg te nemen met kogel en bajonet.

En dan is er nog die associatie met het christendom. Natuurlijk weet elke lezer al na het zien van de titel dat daar sprake van gaat zijn, want een dozijn opvoeren als aantal verwijst vanzelfsprekend naar de apostelen. Militant-atheïstische, bolsjewistische lezers van toen zullen genoten hebben van regels als:

Vrijheid, vrijheid,
Naar huis met het kruis!

Maar verbaasd en geërgerd hebben gereageerd toen ze zagen dat Blok aan het slot van het gedicht ook ‘de Mensenzoon’ opvoert, die voor mensenogen onzichtbaar aan het hoofd van de patrouille gaat, zwaaiend met een bebloede lap. Op de vraag van vrienden waarom hij Jezus opvoerde, nota bene als aanvoerder van een patrouille van roodgardisten, kon of wilde Blok alleen maar antwoorden dat dit beeld zich aan hem had opgedrongen tijdens de koortsachtige roes waarin hij het gedicht geschreven had en dat onuitwisbaar was gebleken.

Deze mooi verzorgde uitgave van De Twaalf bevat ook een tekst van de vertaler, even lang als het gedicht, op de cover gepresenteerd als nawoord en getiteld De intocht van Christus in Petrograd. Deze tekst heeft met een nawoord alleen gemeen dat die na de hoofdtekst is afgedrukt. Wat Henkes heeft geschreven is een aan de hand van motieven uit De Twaalf en uit leven en ander werk van Blok een ‘Blok-achtige’, min of meer symbolistisch vormgegeven toelichting op het gedicht en de dichter. Maar eigenlijk doe ik met de aanduiding ‘toelichting’ De intocht van Christus in Petrograd te kort, want dat is niet alleen een informatieve, maar ook een zeer vermakelijke, stilistisch bijzondere tekst.

Hans van der Heijde

Aleksandr Blok – De Twaalf. Vertaling en nawoord: Robbert-Jan Henkes. Vleugels, Bleiswijk. 48 blz. € 22,95.

Te koop bij de betere boekhandel of direct bij de uitgever.