Het unieke van mannenverhalen

Na zich jaren in vrouwenlevens, van onder anderen Vasalis en F. Harmsen van Beek, te hebben verdiept, moet Maaike Meijer gevoeld hebben dat het een goed moment was om zich met mannen te gaan bezighouden. Hoog tijd ook, want dat het niet goed gaat met mannen, is inmiddels wel duidelijk. Moord, (seksueel) geweld, suïcide, verslaving, criminaliteit: mannen voeren constant de lijsten aan. Daarnaast blijft ook de aantrekkingskracht van hypermasculine goeroes als Andrew Tate en Jordan Peterson onverminderd groot. Meijer heeft als emeritus hoogleraar Genderstudies sowieso al kijk op de zaak, maar uit haar nieuwe boek Radeloze helden blijkt ook dat ze zich toch op zijn minst gedeeltelijk man voelt, wat extra benieuwd maakt naar haar inzichten.

Stap voor stap ontleedt Meijer de mannelijke geest en onderzoekt daarbij hoe het kan dat mannen toch zo’n hang naar macht en destructie blijven hebben. Centrale these daarbij is dat mannen niet goed kunnen omgaan met verlies, terwijl dat toch een wezenlijk onderdeel van het leven is. Omdat jongens van jongs af aan wordt bijgebracht dat ze belangrijk zijn en tot grootse dingen in staat, hebben ze op latere leeftijd meer moeite om hun avonturen vroegtijdig af te breken, als er iets dreigt mis te gaan. Het is dan alles of niks, waarbij de man vaak zijn hele omgeving durft mee te slepen in zijn val.

De methode die Meijer voor deze analyse gebruikt is een veelzijdige, ergens in het midden tussen persoonlijk essay en academische dissertatie. Ze mixt analyses van literatuur, films en tv-series met persoonlijke ontboezemingen en theoretische analyses aan de hand van het werk van Freud en hedendaagse antwoorden daarop. Dat Meijer haar werk grondig heeft willen doen, is duidelijk, maar deze aanpak, waarbij constant tussen verschillende lijnen en voorbeelden heen en weer wordt gesprongen, maakt haar betoog niet altijd even makkelijk te volgen. Je moet als lezer je koppie er goed bij houden om te zien waar Meijer nu eigenlijk op doelt. Bovendien voelen de stukken over Freud, voor iemand die niet is ingewijd in de taal van de psychoanalyse, toch vaak ook een beetje als psychologie van de koude grond. Hoewel Meijer echt haar best doet om Freud te nuanceren en te bekritiseren, blijft aan begrippen als castratie en penisnijd de ietwat vage en weeïge nasmaak van pseudowetenschap hangen.

Daarnaast lijkt Meijer hier en daar haar onderwerp ook wat uit het oog te verliezen. Nadat ze aan de hand van Moby Dick, Houellebecq en het vroege werk van Wolkers een vlijmscherpe analyse van de frigiditeit van de mannelijke geest heeft gemaakt, schakelt ze, in het eerste hoofdstuk waarin ze op zoek gaat naar iets van oplossing, meteen over naar mannelijkheid bij vrouwen. Hoewel het natuurlijk logisch is dat dit onderwerp ook onderzocht wordt en ook Meijers bredere medicijn tegen de toxische masculiniteit, het loslaten van al te strikte genderrollen, best te volgen is, voelt het toch alsof ze hiermee de dialectiek in de hand werkt waar ze zich nu juist van probeert ontdoen, met de mannen als ‘het probleem’ en vrouwen (en alle non-binaire tussenvormen) als ‘de oplossing’.

Dit alles neemt niet weg dat, als Meijer eenmaal op gang is gekomen, het prachtige beschouwingen oplevert. Het mooiste toont zich dat in haar analyses van films en literaire werken. Na het lezen van Radeloze helden kan je niet langer op dezelfde manier naar Casablanca of het werk van Wessel te Gussinklo kijken, omdat dit van universele verhalen plots mannenverhalen zijn geworden. Verhalen over wat het betekent om als man in een patriarchale samenleving op te groeien en met welke kracht en moeite dat gepaard gaat. Hierin geeft Meijer haast ook een opdracht aan de (literaire) kritiek mee om dit soort boeken en films niet langer als universele kunstwerken over de menselijke conditie te beschouwen, maar ze juist expliciet te bespreken tegen de achtergrond van de mannelijk conditie. Meijer laat alvast zien dat dat alleen maar een rijkere lezing op kan leveren.

Jonathan van der Horst

Maaike Meijer – Radeloze helden. Atlas Contact, Amsterdam/Antwerpen. 256 blz. € 23,99.