Luister nooit je ouders af

Na het grote succes van De overlevenden is de Zweedse auteur Alex Schulman terug met een nieuwe roman: Station Malma. Hierin schrijft hij in feite drie verhalen op. In het ene verhaal is Harriet een kind, in het andere is ze een moeder, en in het laatste verhaal is ze al jaren verdwenen en gaat dochter Yana haar sporen na.

In hoeverre werken traumatische gebeurtenissen door op volgende generaties? Dat is de vraag die door het gehele boek leidend is. Het eerste grote drama speelt zich af in de jaren zeventig van de vorige eeuw, als de zesjarige Harriet op een avond haar ouders aan het afluisteren is. Het gesprek blijkt over hun aanstaande scheiding te gaan en over de verdeling van de kinderen. Harriet vangt op dat papa en mama haar liever niet willen: ze hebben een sterke voorkeur voor haar zus Amelia. Dit zal Harriet de rest van haar mentaal steeds instabielere leven blijven achtervolgen: ‘Met dat gesprek leef ik elke dag. Ik ben de afgewezene, ben dat altijd geweest, en zal dat altijd blijven.’

In de volgende verhaallijn zijn we dik twintig jaar verder. Vanuit het perspectief van Harriets echtgenoot Oskar lezen we hoe turbulent hun huwelijk verloopt en hoe Harriet zich ontwikkeld heeft. Vooral Harriets leugenachtigheid en haar obsessieve neigingen om het heden te verklaren vanuit het verleden, vallen op. Als ze in paniek is, prevelt ze tot Oskars ergernis altijd hetzelfde ‘riedeltje’: ‘Je bent niet alleen.’ Een sterke zet van Schulman is om Oskar minstens zo interessant te maken als Harriet. Ook hij heeft zijn eigenaardigheden, zoals een op verlatingsangst lijkende loyaliteit aan Harriet en zijn grote moeite met het tonen van affectie. Maar van zijn achtergrond komen we veel minder te weten. Dat past helemaal bij zijn karakter, dat zo contrasteert met dat van Harriet:

‘Ik wil niet dat je uitlegt waarom het zo slecht met je gaat!’ roept hij. ‘Ik wil dat je er iets aan doet!’

In de laatste verhaallijn volgen we de eenendertigjarige Yana, de dochter van Harriet en Oskar. Toen zij elf was, verdween haar moeder na een ruzie met haar vader en kwam nooit meer terug. Nu haar vader overleden is en ze het ouderlijk huis opruimt, stuit Yana op een fotoalbum van haar moeder. Plots wordt Yana toch weer nieuwsgierig naar het leven van Harriet en ze gaat op onderzoek uit. Dat onderzoek leidt haar naar station Malma, waar Harriet en Oskar na die ruzie heen zijn gegaan. Omdat daar iets lag dat Harriet aan Oskar móést laten zien. Nu is het de vraag of Yana dat voorwerp terug kan vinden.

Station Malma is een boek dat helemaal binnen deze tijd past, waarin de term ‘traumaplot’ gemunt is. Die term duidt op een verhaal waarin trauma de drijvende factor is, wat tegenwoordig in fictie vaak het geval lijkt te zijn. De spanning in zo’n verhaal zit niet meer in de vraag hoe de personages zich zullen ontwikkelen, maar juist in de vraag wat hen eerder al is overkomen. Het trauma heeft hen volledig gevormd en stukje bij beetje komen we te weten waar het uit bestaat. Zo’n boek is Station Malma ook. Je moet niet vies zijn van gepsychologiseer om het te kunnen waarderen. Voor mijzelf werd het soms te overvloedig. De personages zijn allemaal zo gekwetst en er worden zoveel vermeende verbanden tussen de kwetsuren gelegd, dat het soms te versimpeld voor mij aanvoelde. Alsof iemands karakter nagenoeg volledig te verklaren is vanuit eerdere gebeurtenissen.

Dat neemt niet weg dat Schulman een erg goede schrijver is. De manier waarop hij via korte scènes personages neerzet is verbluffend. Dat Harriets jeugd ingewikkeld in elkaar zat, begrijp je wel na zo’n soort anekdote:

‘Vroeger ging ik er vaak vandoor als we in een grote supermarkt aan het winkelen waren. Opeens was mijn moeder dan weg en liep ik huilend rond. Maar een van die keren dat ik wanhopig rondliep op zoek naar haar, kreeg ik haar in het oog. Ze stond achter de groentestelling – en verstopte zich.’

Martijn van Bruggen

Alex Schulman, Station Malma, Vertaald uit het Zweeds door Angélique de Kroon. De Bezige Bij, Amsterdam, 256 blz. € 24,99

(Deze recensie verscheen eerder in de Boekenkrant juni 2023)