We zijn allemaal kleine oplichters

‘Ik zou het liefst alles wat ik schrijf willen plaatsen achter een toegangspoort waarop gespijkerd staat: ambivalentie’, verzucht Clara Feij in Huiswerk, de nieuwe roman van Marja Pruis. Feij is een alter ego van haar en dus hoeft die verzuchting niet te verbazen. Pedante stelligheid is wel het laatste wat je bij Pruis hoeft te verwachten. En dat geldt voor Feij in deze roman. Dus ook de omgang met Rose, haar werkster, iemand uit Nigeria of Burkina Fasso, ze weet het niet zo precies, omdat ze dat enigszins als bemoeizuchtig lijkt te ervaren, levert hoofdbrekens op. Ze wil zo graag het goede doen, deze mrs. Dalloway in 2023.

Clara weet ook wel van zichzelf dat ze een ‘deugmens’ is, zo iemand die niemand wil of kan kwetsen, en bovendien vindt dat iedereen wel wat zachter en begripvoller met de ander om mag gaan. Pruis haalde in het verleden wel Emmanuel Levinas aan, de filosoof wiens meest kenmerkende uitingen aandacht vragen voor de Ander. Het is de geest van Levinas die ook door deze roman zweeft.

Huiswerk is een typische Pruis; springerig, associatief, veelkantig, vindingrijk, humoristisch, je schiet geregeld in de lach, maar uiteindelijk toch ernstiger dan verwacht. Het inhuren van een uit haar land gevluchte huishoudelijke hulp, werkster, cleaning lady of hoe je dat correct zegt, heeft natuurlijk al koloniale trekjes, dus moet je met Clara’s instelling bij alles heel goed nadenken wat je zegt of doet. Voor je het weet vat iemand je gedragingen verkeerd op en zit je in het ‘foute kamp’.

Voor de protagonist betekent dit dilemma alles goed en prima te vinden wat Rose vraagt of uitvoert, ook al voelt dat evenmin juist. Hedendaags westers schuldgevoel, deuggedrag, hypocrisie zo u wilt, in een notendop. Iets wat zich overigens niet beperkt tot de werkster:

‘Ik zie ook beestjes,’ zegt hij. ‘Ik heb gif besteld. Maar dat kan ik alleen in het donker erop spuiten.’
We weten allebei hoe onze directe buren over bestrijdingsmiddelen denken. Wij denken er namelijk hetzelfde over.

Clara’s partner Hartog en zoon Cosmo bekijken de omgang met de werkster praktisch en pragmatisch tot verbazing en ook wel bewondering van Clara, die zich geregeld afvraagt hoe je toch zo in het leven kunt staan. Er is ook een collega, een dochter, een zus, een zwik vriendinnen, die er allemaal wel iets van vinden, maar Clara vertrouwt vooral op haar eigen, wat argeloos aandoende gevoel. De zaak wordt op de spits gedreven door een opmerkelijk voorval, dat deels voortkomt uit haar ambivalente gedrag. Voor alle anderen is de zaak volkomen helder en dient er ingegrepen te worden, maar Clara weet het nog zo net niet. Een kwestie van vertrouwen of wantrouwen.

Huiswerk past prachtig in het heel herkenbare oeuvre van Marja Pruis, dat enkele romans, maar vooral veel essays omvat. Het is één groot zelfonderzoek van de hedendaagse mens, die heen en weer geslingerd wordt tussen gevoelens, gedachten en praktische overwegingen, die elkaar niet zelden uitsluiten. Een mens wil redelijk en liefdevol zijn, maar niet te boek komen te staan als gekke Henkie of het slachtoffer worden van kwaadwilligen. Wie herkent het niet? En dat dan dus in die steeds verrassende Pruis-stijl: ‘Ik heb dit al gezegd, maar wil het nog eens zeggen’.

De in drie delen opgesplitste roman, de eerste twee beginnend met een hoofdstukje 0, maakt duidelijk dat je in dit soort omstandigheden al snel inconsequent wordt, maar dat hoort, zo moeten we begrijpen, bij het mens-zijn. ‘We zijn allemaal kleine oplichters als het erop aankomt,’ denkt Clara ergens opgelucht. En dat wil ze trouwens graag zo houden Er is ook geen ontkomen aan, voor niemand. Je hoeft dat dus ook niemand kwalijk te nemen:

Ik ben niet zo’n vijanddenker. En ik ben er trots op dat ik dat denk.

De laatste episode is, afgezet tegen de voorafgaande twee, een stuk ernstiger. Niet dat Pruis daarin dan toch even gaat zeggen hoe het moet, dat is zoals vastgesteld niet haar stijl, maar ze geeft wel met talrijke voorbeelden aan wat we absoluut dienen te overwegen als we zo’n vluchtelinge inhuren om onze paleizen schoon te maken.

André Keikes

Marja Pruis – Huiswerk. Nijgh & Van Ditmar, Amsterdam. 214 blz. € 23,99.